Azərbaycan türkləRİNİN

“s”
yunan dilində ə lavəolun ma şəkilç idir) yunanca yazılışı nəticəsində 
təhrif o lunmuşdur. Türkcə 
buy
və 
ariq,
arik
sözlərindəndir. Tü rk sabirlə rdə 
Boyariks şəxs adı ilə müqayisə olunur.
A r t a b a z a n. III əsrin 20-c i illə rində Atropatenanın çarı (Po libi, V, 55).
Bütün tədqiqatçılar bu adı farsca sayırlar. Türkcə 
arba
– ―şu x‖, ―oynaq‖, ―gumrah‖, 
―cəld‖, ―itiqaçan‖ (bax: M idiyada bu sözdən düzəlmiş Artasirar, Artasar, 
Munsuarta, Artember şəxs adlarına) və 
“bacan” 
(yunan dilində 
“c”
səsi 
olmadığına görə Bazan) ko mponentindən ibarətdir. ―Bazan‖ ko mponentinin 
mənası məlu m deyil. La kin V əsrdə Şima li Qafqa zda türk bolqarla rın xan ı Bu zan 
(yazılışı yunancadır, əslində Bucan), qədim türk run i yazılarında Baçan, ―Kitabi 
Dədə Qorqud‖ da Bay – Bican, ― Qurbani‖ dastanında Dəli Becan, Ağqoyunlu 

---

161 
dövləti vaxtında sərkərdə Bican və s. şəxs adları məlu mdur. 
“Bican”,
“Becan”
adının mənası məlu m deyil. Gü man ki, qazaxlarda 
bayşan,
başqırdlarda
 buysan
– 
―ucaboylu‖, ―boy- buxunlu‖, ―qədd- qamətli‖ sözü vasitəsilə izah etmək olar.
O r o n t o b a t. Er. əv. IV əsrin sonlarında Atropatena hakimin in adı. 
Orusbat, yaxud Oruzbat şəxs adının yunanca yazılış formasıdır və şübhəsiz ki, 
təhrif olun muşdur. Müqayis ə üçün deyək ki, Alban çarı Oruzun adın ı da antik 
müəlliflər Orod, Oront kimi yazmışlar. Orontobat türkcə 
orıs, orus
(ba x: Oroys 
adına) və
 bat
– ―mət in‖, ― möhkə m‖ , ―bahadır‖ sözlərindən ibarətdir.
A r t a ş e s. Er. əvvəl III əsrin axırı, II əsrin əvvəllərində Ermənistanda 
əslən Midiyalı çarın adı. Qədim yunan dilində yazılışı Artaksiy (Ar-Taş və yunanca 
―
es
‖ – adlıq hal şəkilçisindən). Türkcə 
ər
– ―kişi‖, ― igid‖, ―döyüşçü‖ və 
taş
sözlərindəndir. Yaxud türkcə 
arda
– ―şux‖, ―oynaq‖, ―gümrah‖, ―cəld‖, ― itiqaçan‖ 
və şumer dilindən midiya dilinə keç miş 
şes 
– ―qardaş‖ (İ. M. Dyakonov. Люди 
города Ура. М., 1990, s. 130) sözlərindəndir. Ermənilərdə tarix kitablarına əsasən 
uşaqlara Artaşes adını qoyurlar, lakin onun atropatenli türk o lduğunu bilmirlər. 
A r i o b a r z a n. Əslən mid iyalı (atropatenli), er. əv. I əsrin sonlarında 
Atropaten çarının adı (Tatsit, Annallar, II, 4). Türkcə və monqolca 
ərə
- ― igid‖, 
―cəsur‖, ―döyüşçü‖ və 
barsan
– ―varsan‖, ―özüs ən‖ sözlərindəndir. VIII əsrdə 
Altayda Turkəş xaqanlığ ının bir xanı Tu kvarsen adlanırdı. Bu ad 
tuk
– ―ilkin‖, 
―birinci‖, ―əvvəlinci) sırada, döyüşdə və ―varsan‖ sözlərindən ibarətdir. Antik 
müəllif Korneliy Tatsit yazır ki, (Annallar, II, 4) hay Yuliy Sezar əslən midiyalı 
olan Ariobarzanı ermənilərə başçı təyin etmişdi. 
A r t a v a z. Eranın I əsrin in əvvəllərində Atropaten və Ermənistan çarının
adı, Ariobarzan ın oğlu. Antik müəlliflər onu ―mid iyalı‖ (yəni atropatenalı) 
adlandırırlar. Türkcə 
arda
(ba x: Artaba zan adına) və 
bas
– ―başçı‖ sözlərindəndir. 
Ermənilər türix kitablarına əsasən, indi də Artavazd fo rmasında bu adı uşaqlarına 
qoyurlar, lakin onun Atropatenalı türk adı o lduğunu bilmirlə r. 
İ o t a b. Artavazın q ızın ın adı. Tü rkcə 
yot,
ya xud 
ot
– ―dava-dərman‖, 
yaxud 
ud
– ―həyalı‖, ―abırlı‖ (Əbu Həyyanın lüğətində 
ud
sözünün mənası belədir) 
və çox məna lı ―
əbə
‖ (qadın, ana) sözlərindəndir. Quruluşca Nizamin in 
―İskəndərnamə‖ poemasındakı Nüşabə adı ilə eynidir. 
C a v i d a n. Xü rrəmilər hərəkatının başçısı. Türkcə