D. V. Rasulova I. Xotam ov X. S. Asatullayev

V III B O B . B IZ N E S D A B O Z O R K O N YUN K TUR ASIN I
O 'R G A N ISH N IN G A S O S IY YO 'NALISH LAR I
8.1. Bozor konyunkturasining mohiyati va ahamiyati
Bozor nima? Bozor — iste’molchi va sotuvchilaming xohish va 
istaklari mos kelib o ‘zaro tovar va xizmatlami m a’lum bir qiymat 
evaziga ayirboshlaydigan joy. B ozor (market) - keng m a’noda 
muomala sohasi bo'lib, tovar ayirboshlash munosabatlari va jarayonlari 
majmuidir. Bunda tovar bilan oldi-sotdi munosabatlari tovar ishlab 
chiqarish, tovar ayirboshlash va pul muomalasi qonunlari asosida 
amalga oshadi. K o‘pincha, marketingda bozor deganda m a’lum tarmoq 
tovarlariga ehtiyoj sezuvchi va uni qondirish imkoniyatiga ega b o ig a n
potensial iste’m olchilaming majmui tushuniladi. M arketingda “bozor” 
tushunchasi tovar yoki xizmatlami sotib oluvchilaming mavjud va 
potensial yig‘indisi (jamlanmasi)ni bildiradi. Bu ibora bilan qandaydir 
umumiy belgilarga ko‘ra birlashgan iste’molchilar guruhini anglatadi. 
(masalan, yuqori sifatli tovarlar xaridorlari bozori). M a’lum ehtiyojlar 
(iste’molchilar) bozori, demografik bozor (uni, masalan, o ‘smirlar yoki 
katta yoshli odamlar tashkil etadi), geografik bozor (masalan, 
0 ‘zbekiston bozori, Rossiya bozori yoki G ‘arbiy Yevropa bozorlari) 
haqida gapirish mumkin. M arketingda bozor hamisha to‘liq aniq holat. 
Har bir tashkilot aniq bozorda (bozorlarda) ishlaydi. Masalan, 
Koreyaning Sumsung firmasi mobil telefonlarining jahon bozorida, 
“Gloriya Jins” - Rossiya kiyim bozorida ishlaydi.
Bozor - tovam i xarid qiluvchi va sotuvchilami har qanday 
kelishuvlar (shartnomalar) yordam ida shu tovam i oldi-sotdi qilish 
b o‘yicha munosabatda bo‘lishidir. B ozor (market) - tovar x o ‘jaligining 
iqtisodiy kategoriyasi bo ‘lib, tovar ishlab chiqarish va Tovar 
muomalasi 
qonunlari 
asosida 
tashkil 
etilgan 
ayirboshlashdir. 
Boshqacha qilib aytganda, bozor - sotuvchi (ishlab chiqaruvchi) va 
xaridor (iste’molchi)lar o ‘rtasida sodir b o iadigan barcha iqtisodiy 
m unosabatlar yig‘indisini o ‘z ichiga oladi.
137

---

Bozor aloqalari va munosabatlari oldi-sotdi akti sifatida oddiy 
tovar ayirboshlashdan tubdan farq qiladi. Bu avvalambor tovar-pul 
munosabatlarining takror ishlab chiqarishning mumkinligi va zarurligi 
hamda tovar xo‘jaligini yuritishning sharoitlarida ko‘rinadi. Bozor 
mexanizmi xaridor talabini qondirishga, ishlab chiqarish harakatlarini 
qoplay olishga, barqaror ishlayotgan har bir korxonaning foydaliligini 
ta ’minlashga, 
ishlab 
chiqarish 
samaradorligini 
oshirishga, 
manfaatdorligini paydo qilishga va mahsulot sifatini oshirishga qodir 
x o ‘jalik yuritish qurolidir.
Bozor iqtisodiyotning aniq sohalarida yoki m a’lum joylarda talab 
va taklifning rivojlanish holatidir. Masalan, metall bozorida bahoning 
pasayishi yoki m ehnat bozorida ishchilaming yetishmasligi va hokazo.
Bozor m a’lum bir qiymatga ega b o ig a n turli xil obyektlar 
bo‘yicha tashkil etilishi mumkin. Masalan, iste’mol tovarlari bozori, 
qimmatli qog‘ozlar bozori, m ehnat bozori, kapital bozori, intelektual 
bozor, shou-biznes bozori 
va boshqalar shular jumlasidandir. 
Iste’m olchilaming turiga qarab bozorlar iste’mol bozori va korxonalar 
(tashkilotlar) bozoriga b o ‘linadi.