Јурилиш материаллари ва конструкциялрини тадіиі этиш ва

3.3. O‘lchov apparaturasi va asboblari
Sinalayotgan konstruksiyalar va ular elementlarining ko‘chishlarini, burilish 
burchaklarini, deformatsiyalarini va boshqa o‘zgarishlarini o‘lchash turli xil asboblar 
va apparaturalar bo‘lishini talab etadi. ¤lchov asboblaridan sinovlarni o‘tazishdan 
avval va sinalayotgan elementlarga yuklanishlarning ta’sir ko‘rsatishi jarayonida 
konstruksiyalar materiallarining xossalarini nazorat qilishda ham foydlaniladi. 
Yaqin vaqtlargacha qurilish konstruksiyalarini sinashda foydalaniladigan 
o‘lchov asboblari asosan o‘lchanayotgan kattaliklarning mexanik kattalashishi va 
o‘zgarishi tamoyiliga asoslangan edi. Bular progimerlar (egilishni o‘lchagich) va 
indikatorlar, tenzometrlar, klinometrlar va boshqa mexanik asboblar. O‘ozirgi paytda 
elektronika, fizika, mexanika, akustikaning rivoji asosida axborotni to‘plash va qayta 
ishlash uchun turli xil yarim o‘tkazgichli qayd qiluvchi apparatura ishlab chiqilgan va 
foydlanilmoqda. Qurilish konstruksiyalarini sinashda noelektrik kattaliklarni 
(ko‘chishlar va deformatsiyalarni) elektrik usullar bilan o‘lchashga imkon beruvchi 
asboblar keng qo‘llanilmoqda. Bunday asboblar va apparatura yuqori aniqlikka ega 
bo‘lishi bilan birga mexanik asboblarga qaraganda konstruksiyaning bir vaqtda 
ko‘pchilik nuqtalarida masofadan turib o‘lchashda afzalliklarga ega. Bunday asboblar 
va apparatura tegishli qayd qiluvchi moslamalar yordamida ko‘rsatishlarni avtomatik 
qayd etishga o‘tib, natijalarni raqam bosish asboblariga, perfolentalarga, 
magnitoyozuv moslamalariga berishga yoki olinayotgan ma’lumotlarni keyinchalik 
qayta ishlash va foydalanish uchun EHM ga bevosita kiritishga imkon beradi. 
Materillar va konstruksiyalarni buzmasdan sinash usullari bilan ishlovchi 
asboblar va apparatura keng qo‘llanila boshladi — bular akustik ultratovushli 
asboblar, rentgen va radiometrik apparaturalaridir.

---

115 
Beton mustahkamligni busmasdan sinash usulidagi asboblarga mexanik 
asboblarning butun bir seriyasi kirdi: etalon bolQalar, KM kompleks asbobi, XPS 
turidagi asbob va boshqalar.