133
– ish bilan bandlik sohasidagi ijtimoiy hamkorlik mexanizmining
yaratilishi;
– respublika miqyosida yagona ish bilan bandlik siyosatining
yuritilishi;
Jahon tajribasining ko‘rsatishicha, bozor iqtisodiyoti sharoitlarida
ijtimoiy mehnat munosabatlari tobora ko‘proq uch tomonlama bitimlar
(hukumat, kasaba uyushmalari vakillari va tadbirkorlar vakillari)
asosida yoki kasaba uyushmalari bilan tadbirkorlar o‘rtasidagi ikki
tomonlama bitimlar asosida hal etilmoqda.
Ijtimoiy mehnat munosabatlarining bu tizimi bozor iqtisodiyoti
mamlakatlarida jahon urushidan va Rossiya hamda Yevropadagi bir
qator mamlakatlarda bo‘lib o‘tgan revolutsiyalardan keyin keng rivoj
topdi. Ijtimoiy totuvlikka erishish va uni saqlash inson huquqlarini
himoya qilish, uch tomonlama muzokoralar o‘tkazish, ijtimoiy mehnat
munosabatlarini tartibga solish maqsadlari yo‘lida
xalqaro mehnat
tashkiloti (XMT) barpo etilgan edi. Bu tashkilot o‘z faoliyati davomida
muzokoralar jarayonini rivojlantirish va yuzaga keladigan ijtimoiy-
mehnat muammolarini va nizolarini uch tomonlama muzokoralar va
bitimlar asosida tartibga solish (tripartizm) bo‘yicha katta tajriba
to‘pladi hamda amaliy ishlarni bajardi [7,64 b.].
O‘zbekiston XMTga a’zo bo‘lganidan keyin uning asosiy
Konvensiyalarini imzolagan va ijtimoiy mehnat siyosati sohasida
muhim xalqaro majburiyatlar olgan.
Tripartizm va ijtimoiy hamjihatlik ijtimoiy
sherikchilikning eng
samarali shaklidir. Bu tamoyillar iqtisodiy taraqqiyot va ijtimoiy adolat
talablarini hisobga olgan holda, o‘zaro maqbul qarorlar qabul qilish
asosida, davlat tadbirkorlar va xodimlarning manfaatlarini muvofiq-
lashtirishni ta’minlaydi. Shuningdek, ish bilan bandlik sohasida ijtimoiy
hamkorlik mexanizmining takomillashib borishi mehnat munosabatla-
rida jamoa shartnomasi (mehnat shartnomasi)
bilan tartibga solish
tizimida qatnashmaydigan ish beruvchilar va xodimlar tashkilotlarini
muzokoralarga tegishli darajalardagi bitimlarni tayyorlash va tuzish
ishlariga jalb etishni ta’minlaydigan tadbirlar ishlab chiqish imkonini
beradi.
Bugungi kunda ish bilan bandlik siyosatining asosiy vazifasi
mehnatga qobiliyatli fuqarolarning mehnat bozoridagi raqobatbar-
doshligini butun choralar bilan rivojlantirish orqali to‘liq
va erkin
134
tanlangan ish bilan bandlikka yordam ko‘rsatish, ommaviy ishsizlikni
to‘xtatib qolish va ayni vaqtda korxonalarga muvaffaqiyatli ishlab
chiqarish uchun xodimlarni erkin yollash imkonini ta’minlashdir.
Shu tariqa, ish bilan bandlik siyosatining asosiy maqsadlari
mehnatdan foydalanish muammolari, uning samaradorligini oshirish
bilan bog‘liqdir. Bunga aholini ish bilan bandlik tizimlaridagi siljishlar
yordam berishi lozim (tarmoq tuzilmasi, ilg‘or
texnologiyalar
ulushining ortishi hisobiga kasb malaka tuzilmasi – malakali mehnat va
zamonaviy kasblar salmog‘ining ko‘payishi hisobiga, demografik
tuzilma – ancha ma’lumotli yoshlar hisobiga).
Ish bilan bandlik siyosatini shakllantirishning asosiy tamoyillariga
rioya qilish zarur bo‘lib, ular quyidagilardan iborat:
Ish bilan bandlik muammolarini hal etishga har tomonlama
yondashish. U mazkur muammolarni hal etishda davlat hokimiyati
ijroiya organlari bilan mamlakat subyektlari
hokimiyat organlari,
tadbirkorlar va jamoat birlashmalarining davlat, mintaqaviy va tarmoq
dasturlari tizimi doirasida o‘zaro yordam ko‘rsatishlarini nazarda tutadi.
Ish bilan bandlik siyosatini mablag‘ bilan ta’minlashning
ustuvorligi, bunda barcha darajadagi budjetlarning tegishli imkoniyat-
larini, davlatning budjetdan tashqari ijtimoiy jamg‘armalarini,
korxonalar va mehnatkashlarning o‘zlari, ularning jamoat birlashma
mablag‘larini bir joyga to‘plashga e’tibor berilishi.
Mehnat bozorining barcha elementlarini muvozanatli tartibga
solish, bunda faqat ishchi kuchiga, ish o‘rinlariga bo‘lgan talabni
qondirish va ish bilan bandlik hamda ishsizlikning muayyan,
istalgan
darajasiga erishish nazarda tutilmasdan, shu bilan birga ish kuchini
taklif etish, uning sifati va qiymati (narxi), ish o‘rinlari dinamikasi
ko‘rsatkichlariga, iqtisodiy jihatdan faol aholining mehnat qilish
sabablariga ta’sir ko‘rsatish ham hisobga olinishi kerak.
Davlatning aholini mehnatda bandlik siyosati doirasida ishlab
chiqariladigan va joriy etiladigan dasturlar hamda tadbirlarni iqtisodiy
samaradorligi [2, 52 b.].
Aholini ish bilan ta’minlashga ko‘maklashish jamg‘armasi
mablag‘larini faol va nofaol yo‘nalishlarga sarflash bo‘yicha
jamoat
ishlarini tashkil etishda mahalliy hokimiyat organlari mehnat organlari
bilan aloqadorlikda amalga oshiradilar.
135
O‘zbekiston Respublikasining “Aholini ish bilan ta’minlash
to‘g‘risida”gi Qonunining 22-moddasiga muvofiq “Mahalliy davlat
hokimiyati organlari mehnat organlarining taklifiga ko‘ra va ularning
ishtirokida aholini ish bilan ta’minlash maqsadida o‘z mulkidagi
korxonalar, muassasalar va tashkilotlarda hamda shartnomalar asosida
boshqa korxonalar, muassasalar va tashkilotlarda haq to‘lanadigan
jamoat ishlarining amalga oshirilishini tashkil etadilar” [1, 264 b.].
Haq to‘lanadigan jamoat ishlari – fuqarolarning mehnat qilish
borasidagi davlat tomonidan kafolatlanadigan huquqlaridan biridir.
Jamoat ishlari qoida tariqasida, mehnat organlari tomonidan belgilangan
tartibda ishsiz shaxs deb e’tirof etilgan fuqarolar uchun dastlabki kasb
tayyorgarligini
talab qilmaydigan, ijtimoiy foydali yo‘nalishga ega
bo‘lgan vaqtinchalik mehnat faoliyati hisoblanadi.
Dostları ilə paylaş: