O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta masxus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti u. V. G‘afurov, M. Sh. Xalilov, Sh. Boymurodov
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
10.1-jadval
O‘zbekistonda aholini ijtimoy himoyalash va qo‘llab-quvvatlash tizimi № Himoya va qullab-quvatlash shakllari Oluvchilar toifasi To‘lov va xizmat turlari 1 Cheklangan imkoniyatlarga ega kishilarni ijtimoiy himoyalash Nogironlar, nogiron bolalar Protez-ortoped mahsulotlar, eshitish uskunalari (apparatlari), kitoblar, darsliklar va tibbiy, sotsial hamda mehnatni oqlash orqali boshqa xizmatlar 2 Boshqalar parvarishiga (boqimiga) muhtoj yolg‘iz qariyalarni ijtimoiy himoyalash Yolg‘iz qariyalar Uyda tibbiy xizmatlar, bepul zaruriy oziq- ovqatlar bilan ta’minlash (har oyda 9 nomdagi mahsulot), uy joyni bepul joriy va kapital ta’mirlashni amalga oshirish 3 Bolalarni ijtimoiy himoyalash, ya’ni ota-ona tarbiyasisiz qolgan bolalar va yetim bolalarni Yetim bolalar, ota-ona tarbiyasisiz qolgan bolalar Yetim bolalar uchun “Mehribonlik uyi” yetim bolalarni himoya qiladigan ijtiomiy- psixologik markaz shoxobchasi, Toshkentda “SOS” bolalar shaharchasi 4 Ishsizlarni himoyalash va qo‘llab-quvvatlash Ishsiz fuqarolar Ishga joylashishi bo‘yicha xizmatlar ko‘rsatish va pul shaklidagi nafaqa berish bilan moddiy yordam berish 5 Kam ta’minlangan oilalarni, bolali oilalarni,ona-bolali oilalarni qo‘llab-quvvatlash Kam ta’minlangan oilalar, 16 yoshgacha bolalari bor oilalar, 12 yoshgacha bolalarni tarbiyalayotgan onalar Pul shaklidagi nafaqa berish bilan moddiy yordam berish 6 Nogironlar va nogiron bolalarni ijtiomiy qo‘llab- quvvatlash Nogironlar, nogiron- bolalar Pul shaklidagi nafaqa berish bilan moddiy yordam berish 7 Pensiya tizimi bilan qamrab olinmagan qariyalarni ijtimoiy qo‘llab- quvvatlash Qariyalar Nafaqa shaklida moddiy qo‘llab-quvvatlash 8 Keksaygan, nafaqa yoshiga yetgan fuqarolarni qo‘llab- quvvatlash tizimi Nafaqa yoshiga yetgan fuqarolar Pensiya berish orqali moddiy qo‘llab- quvvatlash 9 Imtiyozlar va preferensiyalar 1 va II guruh nogironlari, yolg‘iz pesionerlar, pensiya uchun zaruriy mehnat stajiga ega bo‘lmagan qariyalar, yetim bolalar, kam ta’minlangan oilalar bolalari Uy-joy uchun kompensatsion to‘lovlar, transport xizmatiga imtiyozli to‘lovlar, davolash profilaktika muassasalarida bepul dori-darmon va ovqat bilan ta’minlash, sanitar-kurort muassasalariga davolanish uchun yo‘llanmalar, protez-ortoped mahsulotlar, soliqning ba’zi turlaridan ozod etish 84 Iqtisodiyotni erkinlashtirish bosqichida O‘zbekistonda faol ijtimoiy siyosatni amalga oshirishda yangicha amaliy va samarali shakllarni qo‘llashni taqozo etadi. Jahon tajribasining ko‘rsatishicha, pensiya tizimi faoliyatini yo‘lga qo‘yish va undan samarali foydalanish boshqa daromad hisobga olingan holatda ijtimoiy muammolarni hal qilish va kishilarni keksalikda kambag‘allikdan himoyalashning muhim vositalaridan biri bo‘lib hisoblanadi. Pensiya tizimi ta’minot asosida shakllantiriladigan va aholining ijtimoiy ehtiyojlarini qondirish va konstitutsion huquqlarini amalga oshirish uchun yo‘naltiriladigan pul mablag‘lari jamg‘armasidan foydalanishga asoslanadi. Pensiya tizimiga xizmat qiluvchi pensiya jamg‘armalari uchun daromad manbalarining aniq belgilanganligi, mablag‘larning qat’iy maqsadli ishlatilishi, aholi ijtimoiy tabaqalashuvini yumshatishga yo‘naltirilganligi, mablag‘larning shakllanishi va ishlatilish muddatlarining mos kelmasligi, mustaqil moliya-kredit tashkiloti va budjetdan tashqari maqsadli jamg‘arma ekanligi hamda ijtimoiy ta’minotinng muhim elementi ekanligi kabi xususiyatlar xosdir. Milliy iqtisodiyotdagi pensiya tizimi iqtisodiy resurslar erkin harakatiga asoslangan taqsimot munosabatlari mahsuli bo‘lib, katta ijtimoiy yukni ko‘taradi. Uning mablag‘lari firmalar, korxonalar, uy xo‘jaliklari va davlat singari iqtisodiyot sub’ektlari daromadlarini qayta taqsimlash jarayonida shakllanadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy muvozanatligini ta’minlash tarafdorlarining fikricha, davlat pensiya tizimining mavjudligi va uning amal qilishi maqsadli aniq yoo‘naltirilgan mablag‘larning samarali sarflanishini aks ettiradi. Ushbu tizimning mavjudligi ishlovchining o‘zini mustaqil ta’minlash to‘g‘risida qayg‘urishini qisman cheklaydi, mehnat faoliyatini to‘xtatgandan keyin pul daromadlari olishga bo‘lgan ishonch ularni mehnat sifatini oshirishga qaratilgan manfaatdorligini kamaytiradi. Ishlovchi o‘zini moddiy jihatdan mustaqil ta’minlashga bo‘lgan ehtiyoji va doimiy intilishi uni mehnat unumdorligini oshirishga rag‘batlantiradi. Bu dalilning boshqa jihati investitsion jarayonlarni yanada takomillashtirish maqsadlaridan kelib chiqib iqtisodiy o‘sishga yo‘naltirilgan aholi jamg‘armalarini rag‘batlantirib boradi. Shundan kelib chiqib, ta’kidlash joizki kelajakda mustaqil moddiy ta’minlanish to‘g‘risida qayg‘urish faol aholi qatlamini o‘zining mehnat faoliyati jarayonida o‘z hohishiga ko‘ra jamg‘armalar qilishga majbur etadi. Bu esa o‘z navbatida ularning banklardagi jamg‘arma mablag‘lari investitsiya sifatida foydalanilishi va mehnat unumdorligining ortishiga ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Natijada belgilangan muddatda pensionerlarni daromad manbai harakatga keladi va ushbu mablag‘lar iqtisodiyotni rivojlantirishga yo‘naltiriladi. Pensiya ta’minoti tizimi oldida quyidagi muhim maqsadlar turadi: - keksalik davrida kambag‘allikdan himoyalash; - mehnat faoliyati tugashi bilan pensiyaga chiqish oldidan to‘lanadigan ish haqi miqdoriga proporsional tarzda belgilangan muayyan miqdordagi kafolotlangan daromadni ta’minlash; - bu daromadni kelajakda turmush darajasining pasayishidan himoyalash. 85 Ma’lumki, bozor iqtisodiyoti sharoitida pensiyalar miqdori, bir tomondan, jamiyatda eng kam daromadlarni himoyasini ta’minlash va ijtimoiy barqarorlikka erishish imkonini beradi, ikkinchi tomondan ijtimoiy adolatlilikni ta’minlash imkonini beruvchi pensiyaga chiqish oldidagi ish haqi darajasi bilan bog‘liq. Shunday qilib, davlat pensiya tizimida joriy pensiya majburiyatlarini qoplash uchun zaruriy badal turlarini yig‘ish amalga oshiriladi. Pensiya miqdori esa, pensiya jamg‘armasining faoliyat natijasiga, moliya bozoriga, mablag‘larni samarali investitsiyalash darajasiga bog‘liq bo‘lmay, investitsion moyillikning susayishi kabi qator salbiy oqibatlarni keltirib chiqarishi mumkin. Pensiya tizimining davlat (solidar) va jamg‘arilib boriladigan pensiya tizimi bu ikki bir-biridan prinsipial farq qiluvchi modellari o‘rtasida ko‘pgina oraliq variantlar mavjud bo‘lib, ulardan har biri tizimdagi kamchiliklarni kamaytirish va ularning ustunligini kuchaytirishiga yo‘naltirilgandir. Bu tegishli tashkiliy-huquqiy tarkibni yaratishga urinishda o‘z ifodasini topadi. Bunday tarkibni umumlashgan shaklda uch darajali tizim shaklida ko‘rishimiz mumkin: • davlat nazorati ostida amalga oshiriluvchi umumiy va majburiy pensiya tizimi. Mazkur modelda pensiya miqdori ish haqi miqdoriga bog‘liq bo‘ladi, ish beruvchi va yollanma ishlovchidan olinadigan badallarni qayta taqsimlash tamoyili asosida moliyalashtiriladi; • majburiy ijtimoiy ta’minot tizimi orqali beriladigan va minimal ta’minot stajini “to‘plagan” kishilar uchun davlat budjeti dotatsiyasidan foydalanuvchi ijtimoiy pensiya tizimi; • to‘la kapitallashtirish va jamg‘arish tamoyiliga asoslangan, individual hisoblarni yuritish orqali amalga oshiriladigan xususiy pensiya tizimi. Pensiya ta’minotining mazkur modeli quyidagi yondoshuvlarga asoslanadi: birinchidan, mamlakatning barcha fuqarolarini kambag‘allikdan ijtimoiy himoyalash uning vazifasidir (ijtimoiy pensiyalar); ikkinchidan, umumiy ta’minot tizimi uch darajali tizimning muhim elementi hisoblanadi hamda barcha iqtisodiy faol aholiga qarilik bo‘yicha pensiyani “ishlab topish” ni ta’minlaydi; uchinchidan, qo‘shimcha ixtiyoriy ta’minot tizimi, u har bir ishlovchi fuqaroga xususiy jamg‘armalar qilish imkonini beradi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|