Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

Ko'p yillik rostlashdagi suv omborining foydali hajmi va uni
tashkil etuvchilar. 
K o'p yillik rostlashdagi suv om borining foydali 
hajmi kam suv yillari va ayrim yil ichida ishlatil$m suv m iqdori­
ni oshirish uchu n xizm at qiladi. Suv om borida sersuv yillari 
to 'plangan suvlar va joriy yil suvlari yig'ilgani uchun uning to 'liq
hajmi quyidagiga teng:
K .y.(,o;>
=K.y. + Vmav + V/.z .
(5.37)
bu yerda: 
V,y.
— to 'liq hajm ning k o 'p yillik qism i; 
Vmav
— to 'liq
hajm ning m avsum iy qism i; 
VH
— foydasiz hajm.
K o'p yillik rostlashdagi suv om borining hisoblash usullarini 
yaratishda to'liq hajmning ko'p yillik tashkil etuvchisini aniqlashga 
e ’tibor beriladi.
1 4 - 2 0 4
209

---

K o'p yillik rostlashdagi suv om borining to 'liq hajm idan m av­
sumiy-yillik rostlash m aqsadlarida ham foydalaniladi. Suv ombori 
to 'liq hajm ini k o 'p yillik qism ining butunlay sarf bo'lishi uchun 
bir necha yil bir yildan ketsa, uning m avsum iy qism i ( Vmav) 
esa, joriy yilda butunlay ishlatiladi.
Oqim hajm ini k o 'p yillik rostlashni hisoblashda vaqt oralig'i 
At etib odatda yil qabul qilinadi, bunda oqib kelayotgan va 
ishlatiladigan suvlarning yil davom ida o'zgarib turishi e ’tiborga 
olinm aydi.
H iso b lash lard a y aq q o llik b o 'lis h i u c h u n o qim h ajm in i 
rostlashning b arch a p aram etrlari, y a’ni oqib kelayotgan va 
ishlatiladigan suvlar hajm i nisbiy m iqdorlarda (o 'rta c h a ko'p 
yillik oqim hajmiga 
Wn
ga nisbatan) ifodalanadi.
Yil davom ida suv om boriga oqib kelgan suv hajm i m odul 
koeffitsienti bilan ifodalanadi:
К = Q J Q
q
= W J W
q
(5.38)
K=
1 bo'lganda o 'rta c h a yillik suv sarfi 
(Q )
o 'rta c h a k o 'p yillik 
suv sarfiga teng bo'ladi.
Suv om borlaridan oqib chiqayotgan, y a’ni ishlatiladigan suv 
hajm i oqim ni rostlash koeffitsienti bilan ifodalanadi:
а = Ъ и ^ и ь г
5 39)
a = 1 bo'lganda, o 'rta c h a k o 'p yillik oqim m iqdori suv o m bo ri­
dan chiqqan suvga teng bo'ladi: 
W0
=
U.
Suv om borining hajm i sig'im koeffitsienti bilan ifodalanadi:
(5-40)
bu yerda: 
W —
o 'rta c h a k o 'p yillik oqim hajmi;
Q.\
Ж — joriy yilning o 'rta c h a suv sarfi va oqim hajmi.
Suv ombori to'liq hajmining m a’lum qismi ^ quyidagi formula 
yordamida hisoblanadi:
Vmav = VM i ^ ~
(5.41)
*Amav
bu yerda: 
Vf = Vbh— Vf _
— m avsum iy-yillik rostlashdagi suv 
om borining to 'liq hajmi;
2T0
/

---

а. 
, — o q im n i k o 'p yillik ro stla sh g a m os kelgan oqim
K.y
koeffitsienti;
a mav —
oqim ni m avsum iy rostlashga m os kelgan oqim n i 
rostlash koeffitsienti bo 'lib , u quyidagiga teng:
bu yerda: £ f / , s — suv isroflari yig'indisi.
O qim ning k o 'p yillik rostlashning suv xo'jaligi hisoblashla­
rida balansli va umumlashgan usullari qo'llaniladi. Balansli usullarda 
uzoq m uddatli gidrom etrik m a’lum otlarning taqvim iy qatoridan 
foydalaniladi. U m um lashgan usullar asosida esa daryo oqim ini 
ehtim ollik jarayoni deb qarash qabul qilingan. Suv xo'jaligi hisob­
lashlarida ikkala usuldan foydalaniladi, chunki ular bir-birini 
to'ldiradi.
G idrom etrik m a’lum otlar mavjudligida (20 yildan ko'p) A.V. 
Ogiyevskiy usulidan foydalaniladi. K uzatish m a ’lum otlari yetarli 
bo'lm aganda S.N.Kritskiy va M .F.M enkelning 1-va 2-uslublari va 
A .D .Savarenskiyning ehtim ol variantlari usullari qo'llaniladi.