Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

Suv om bori hajm ining k o ‘p yillik va m avsum iy tash k il
etuvchilarini balansli usullar yordamida hisoblash. 
Oqim hajm ini 
ko'p yillik rostlashda suv xo'jaligini hisoblashlarda uzoq m uddatli 
gidrom etrik kuzatish m a ’lum otlari asosida balansli usullardan 
foydalaniladi. Bunda hisoblash usullari jadvalli-sonli yoki grafik 
uslubda bajarilib, suv om bori foydali hajm ining k o 'p yillik (
Vky)
va mavsum iy (
Vma)
tashkil etuvchilari ayrim hisoblanadi.
O q im h a jm i k o 'p yi l l i k r o s tla s h d a g i suv o m b o r i n i
hisoblashning xususiyati shun dan iboratki, foydali ishlatiladigan 
(poleznaya otdacha) suv m iqdori avvaldan belgilanm aydi. Bu 
yerda m asala kengroq qo'yiladi: ishlatiladigajf suv m iqdorining 
har turli qiym atlari belgilanadi va ularning har biriga mos kelgan 
kerakli suv om borining hajm i aniqlanadi. S o 'ngra texnik-iqtiso- 
diy hisoblash asosida eng qulay variant tanlan ad i va unga mos 
kelgan suv om bori hajm i va ishlatiladigan suvning yillik oqim
hajm i topiladi.
K r i t s k i y — M e n k e l n i n g 2 - u s u 1 i . Bu usulda suv 
om bori foydali hajm ining k o 'p yillik tashkil etuvchisi 
V
k , ni 
gidrom etrik kuzatish m a’lum otlari yetarli bo'lm agan da hisobla­
nadi.
Bu usul hisoblash m urakkab bo'lg an oqim ning t a ’m in la n ­
ganlik egri chiziqlarini qo'shishga asoslangan. Suv om bori foydali

---

hajm ining k o 'p yillik tashk il etuvchisi 
Vk
ning hisoblash 
m iq d o rin i a n iq la s h d a Y a .F .P le s h k o v , A .D .S a v a re n s k iy , 
G .G .S vanidze va boshqalar tuzgan 
$ky
= 
f ( C vCsa
) grafigidan 
foydalaniladi. Bu grafiklar oqim ining k o 'p yillik rostlashning 
turli t a ’m inlanganlik foizlari 
R%
uchun tuzilgan b o'lib, ular 
yordam ida osongina sig'im koeffitsienti 
topilib, uni o 'rtach a 
k o 'p yillik oqim hajm iga 
Wg
ko'paytirilsa suv om bori foydali 
hajm ining k o 'p yillik tashkil etuvchisini 
Vky
hisoblash m u m ­
kin bo'ladi:
K.y =
P*.„ 
■
 fV0
(5.43)
Kritskiy — M enkelning 2-usuli bo'y ich a hisoblash ishlari 
jadvalda bajariladi. Hisoblashni olib borish uchun quyidagi dastlabki 
m a ’lum otlar tayyorlanadi:
1. O 'rtach a k o 'p yillik oqim hajmi:
K = Q J -
(5.44)
bu yerda: 
Q0
— oqim m e ’yori, 
T
— 31,536,106 yildagi soniyalar 
soni.
2. O 'rta c h a yillik suv sarfini o'zgaruvchanlik koeffitsienti —
C .
v
3. Asim m etriya koeffitsienti С : uning qiym ati
Cs = 2 Cv 
(5.45)
4. O qim m avsum iy ro stlan ad ig an suv o m b o rin in g to 'liq
(ishlatiladigan) hajmi. 
V.M
5.
Suv om borining foydali hajmi 
V
6. Ishlatiladigan suv yig'indisi 
.
7. Isroflar yig'indisi £
И,1С .
8. Bug'lanish qatlam i yig'indisi £ A .
9. Suv omborining o'rtacha hajmiga nisbatan shimilishga ketgan 
suv isrofi, foizda 12 8 % .
10. Sug'orish tarm og'ining foydali ish koeffitsienti (FIK ) — r|.
11. Y a.F.Pleshkov grafiklari. 3-ilova
2 1 2
4
/

---