Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

K o ‘p yillik r o stla sh d a g i suv om b orin in g oqim hajm ini
umumlashgan usullarda hisoblash. 
U m um lashgan usullar b a­
lansli usullar bilan bir q atorda suv xo'jalik hisoblashlarida keng 
qo'llan iladi. U m um lashgan usullar asosida daryo oqim larini
2 1 4
/

---

ehtim ollik jarayoni deb qarash qabul qilinganligi to 'g 'risid a avval 
qayd qilingan edi. U m um lashgan usullarga quyidagilar kiradi:
1. Suv om borini to 'ld irish n in g ajralib turadigan guruhlarini 
tanlash usuli (K ritskiy-M enkel usuli):
2. Ehtim olli variantlar usuli (A .D .Savarenskiy usuli).
A .D .Savarenskiy usuli oqim hajm ini rostlashning mavsumiy-
yillik h am d a ko‘p yillik tu rla rid a su g 'o rish , suv t a ’m in o ti, 
gidroenergetika va boshqa m aq sad lar u ch u n h isob lash lard a 
q o 'llan ilad i. Bu usul y o rdam id a h isoblashlar o qim hajm ini 
rostlashning o'zgarm as va o'zgaruvchan sharoitlarida ham da shu 
bilan birga bir-biriga yaqin vaqt oralig'ida oqim hajmi o'rtasidagi 
korrelyatsion bog'lanish mavjudligida bajariladi.
Lovihalash ishlarida kuzatish davridagi oylik yoki o 'n kunlik 
o q im h a jm in in g ta q v im q a to r id a n y o k i b u m i q d o r l a r
ta ’minlanganligining em pirik va nazariy egri chiziqlar ko'rinishida 
qayta ishlangan statistik qatorlardan foydalaniladi. Bundan tashqari 
suv isroflari m e’yori, suv om borining to 'liq hajm i, suvning reja 
asosida foydali ishlatilishi bo'yicha m a’lum otlardan foydalaniladi.
H is o b la s h la rd a suv o m b o ri t o 'l i q h a jm in in g b irin c h i 
boshlang'ich to'ldirish hajm lari guruhlarga bo'Iinadi va ularning 
har biriga hisobli deb ataladigan o 'rta c h a to'ldirilish belgilanadi. 
Hisobli to'ldirilishda guruhlarsoni 5 dan 8 gacha bo'lishi mumkin. 
Hisobli to 'ldirilishlarni chetki chegaralari mavjud b o 'lib . u suv 
om borining to'liq va foydasiz hajmlariga to 'g 'ri keladi.
Oqim hajmining ta ’minlanganligining egri chizig'idagi nuqtalar 
soni iloji boricha uning barcha o'zgarishlarini ifodalashi kerak. 
K o 'p in c h a hisoblashlarda quyidagi ta ’m in lan g an lik lar qabul 
qilinadi: .P-0,05: 0,25: 0,50: 0,70: 0,80: 0,95: 0,97.
Oqim hajmini yil ichida rostlashdagi jadvalli — sonli hisoblashda 
vaqt oralig'i tabiiy sharoitlar va suvga bo'lgan ^ la b g a (m avsum , 
oy, o 'n kunlik) qarab tanlanadi. Vaqt oralig'ining davom etishini 
kam aytirish hisoblash ishlarini ko'pay tiradi. H isoblashlar bir 
necha bosqichda bajariladi:
1. Suv isroflarini e ’tiborga olib, oqim hajmini rostlashni balansli 
jadvalli- sonli usulda hisoblanadi.
2. Balansli hisob m a’lumotlari asosida birinchi vaqt oralig'idagi 
oqim hajm ini rostlash natijalari tushirilgan yordam chi grafik 
tuziladi.
3. K etm a-ket yaqinlashish usulida to 'liq ehtim ollik formulasi 
yordam ida yillar b o 'y ich a oxirgi to 'ld irish n in g ta ’m inlanganlik 
egri chiziqlari topiladi. Bu ishni to 'ld irish oraliqlari b o'yicha

---