Forobiv foz1l odamlar t o s h k e n t «o z b e k I s t o n m I l L i y e n s I k L o p e d I y a s i» d a V l a t L m I y n a s h r I y o t I 84(5U)1 a b u n a s r f o r o b I y. F 4 Fozil odam lar shahri

A R A S T U F A L S A F A S I
A r a s tu t a b i a t d a n o l i n g a n r u h i y j a v h a r e r is h g a n n a r s a n i 
te k s h ir a d i, ta b ia t h a y v o n n i y o s h d a n - y o s h g a o ‘tish v a q tid a b u
n a r s a b i la n m a x s u s t a ’m in la y d i.
U y a n a , rn a v ju d o tla r n in g t a b i a t d a n o l i n g a n h a r b i r y o s h g a
xos h o la tin i va ru h iy j a v h a r la r n in g a y rim xususiyatlari b o i m i s h
tabiiy k uchlarni k o 'rib chiqadi. B ular u n in g “Y oshlik va keksalik 
h a q i d a ” riso la sid a b a y o n etilg an .
A r a s tu u m r u i n g q a n c h a d a v o m e tis h in i, q a n d a y d i r b i r xil 
h a y v o n n in g u m r i n i n i m a u zay tirish in i, h a m d a q a n d a y s ab ab lar 
u n i n g u m r i n i q i s q a r t i r i s h i n i o l r g a n a d i . U l a r n i n g t a b i i y
( t a b i a t a n ) va ru h iy s ab ab lari va a s o s la rin i k o ‘rsa tib b e r a d i, 
h a y o t va o i i m n i , u l a r n i n g h a r b iri o ‘zi n i m a d a n iboratligini 
tah lil e ta d i. U , r u h iy a t so h ib i b o i m i s h h a y v o n n i n g p a y d o
boMishi va b a r b o d boMishini, b u h o i n i m a d a n , n i m a g a va 
n i m a m u n o s a b a t b ila n r o ‘y b e ris h in i te k s h ira d i.
A ra s tu , b u l a r n i n g h a m m a s i o ‘s im lik larg a h a m , h a y v o n o tg a
h a m t a a l l u q l i e k a n i n i t a ’k i d l a y d i . L e k i n , a y n i v a q t d a
o ‘s i m l i k l a r , h a y v o n l a r b i l a n t o s h j i s m l a r o r a l i g M d a g i
q a n d a y d i r o ‘ziga x o s j o y n i eg alla y d ila r, d e b h is o b la y d i. O d d iy
o d a m l a r , u la rn i n i m a g a ru h iy yoki ta b iiy jis m la r g a taallu q li 
e k a n lig in i b i l o l m a y s h u b h a l a n a d i l a r . K o ‘p c h ilik o ‘sim lik la rn i 
h a y v o n l a r sin fig a ( q a t o r i g a ) k iritish z a r u r d e b h is o b la y d i. 
S h u n i n g u c h u n r u h yoki r u h iy a tg a taallu q li q a n d a y d i r k u c h la r
ta b ia tg a y a q i n r o q boMadilar.
A r a s tu y a n a s h u u r va sezgi a ’z o la r in i к о 1 rib c h i q a d i va 
u la r r u h yoki r u h iy k u c h n in g b i r q ism i d e y d i. U y a n a , sezgi 
a ’z o l a r i n i n g h o la ti va b u a ’z o l a r t a ’siridagi m a v z u la r n i ta d q i q
e ta d i. B u la r - h i s - t u y g ‘u u la r o r q a li id ro k e ta d ig a n n a rsa la r: 
h a r b ir h i s - t u y g ‘u o rq a li id ro k e tilu v c h i n arsa o ‘zi n i m a d a n
i b o r a t, u l a r n i n g h a r biri n e c h a xil boMadi, b u x iln in g o ‘zi 
q a n d a y , u l a r n i m a d a , n i m a d a n va n i m a u c h u n m a v ju d la r
d e g a n savolga j a v o b b erad i.
S o ‘n g r a u , sezgi Iar m a n s u b boM m ish ta b iiy a ’z o la r n i va 
u l a r n i m a l a r v o s ita s id a his e tis h la rin i te k s h ira d i. B a ’zi a ’z o l a r
sezgi u c h u n m o d d a , b a ’zilari e sa q u r o l boMib x i z m a t qiladi. 
U s h b u a ’z o l a r n i n g h a r b irin i ta b ia ti q a n d a y boMishi z a r u r
v a u la r n in g h a r b iridagi ta b iiy k u c h l a r va o r a z l a r (ak sid e n siy a ) 
q a n d a y boM ishi k e r a k ? U , h i s - t u y g ‘u l a r g a m o s k e l u v c h i
149

---

A B U N A S R F O R O B IY
------------------------------------------------------
a ’z o la r n i va u l a r n i n g vazifalarin i b i r m a - b i r te k s h irib c h iq a d i. 
U l a r d a ( a ’z o la r d a ) m av ju d r u h n i n g k u c h l a r i d a n biri yoki b iro r 
q is m i t o m o n i d a n b o 'l g a n s a b a b la rn i k o 'r s a tib o 't a d i .
B u l a r u n i n g “ T u y g ' u ila i d r o k e t i l u v c h i n i h i s e t i s h ” 
risolasida b a y o n etilgan.
A ra stu , jo n li jis m la r d a m av ju d b o 'l g a n va r u h d a n c h iq u v c h i 
h a r a k a t l a r ( t a ’sir e t u v c h i l a r j n i n g x illarin i, ta b iiy ji s m l a r d a
t a b i a t a n m a v j u d b o ' l m i s h h i y a l i y ( m e x a n i k ) h a r a k a t n i
t e k s h i r a d i . C h u n k i t a b i a t , h a r a k a t v a r o h a t ( s u k u n ,
h a ra k a ts iz lik ) n in g q a n d a y d i r ibtidosi va s a b a b id ir. U n i n g
f ik ric h a h a r a k a t n i n g o 'z i n im a lig in i o x i r i g a c h a a n i q l a m a y
q o l d i r i s h m u m k i n e m a s , h a r a k a t n i n g q a n d a y xillari b o r , 
o 'z g a r i s h n i n g yoki s u k u n a t n i n g yoki h a r a k a t n i n g b o s h la n is h i 
q a y e r d a n p a y d o b o ' l a d i , b u l a r n i b i l i s h k e r a k . U ,
h a y v o n l a r n i n g h a r b ir xilidagi s h u h a r a k a t u c h u n m o s la s h g a n
a ’z o la rn i aytib o 't a d i va h a y v o n a ’z o la rin in g h a r birida m avjud 
b o 'l m i s h a s o s la rn i va ru h iy k u c h l a r y o x u d u la r n in g q ism la ri 
o q i b a t i b o 'l g a n s a b a b l a r n i k o 'r s a t i b o 't a d i . Bu h a r a k a t l a r
s h u n d a y k i , u l a r n i n g v o s ita la r i ila h a y v o n l a r n i m a l a r n i d i r
x o h la y d ila r , n i m a l a r d a n d i r o 'z l a r i n i o lib q o c h a d ila r .
Y a n a , b i r o n - b i r xil h a y v o n n in g yash ash jo y in i, n i m a u c h u n
u n g a s h u j o y z a r u r l i g i n i , u q a n d a y j o y l a r d a y a s h a s h i
m u m k i n i i g i n i ta d q i q e tish k e ra k b o 'l a d i . H a y v o n l a r b a ’zi 
j o y l a r d a o v q a t q id i r i s h b ila n m a s h g 'u l b o 'l a d i l a r , b o s h q a
jo y la r d a d u s h m a n l a r d a n o 'z la r in i s a q la sh u c h u n b e r k in a d ig a n
j o y istaydilar, y a n a b ir j o y e sa u la rg a a v lo d la rin i o 's tiris h lari 
u c h u n x i z m a t qiladi. K o ' p h a y v o n l a r o z i q - o v q a t s a q la y d ig a n
jo y la r g a m u h t o j l a r . B a ’zi h a y v o n l a r o l d i n d a n y ig 'ib q o 'y ilg a n
o v q a t d a n f o y d a l a n a d i l a r , b a ’zilari e sa u n i h a r k u n i izlab 
t o p a d i l a r .
B u la r n in g h a m m a s i u n i n g “ H a y v o n d a g i hiyaliy ( m e x a n i k )
h a r a k a t l a r ” risolasida b a y o n etilg an .
S o ' n g r a A ra s tu , n afas o lis h n i t a d q i q e ta d i va h a lq u r n nafas 
olish a ’zosi b o 'l i b x iz m a t qiladi va h a l q u m n i n g m av ju d lig in in g
b o isi e sa o 'p k a d i r , d e b t u s h u n t i r a d i .
U , u y q u , b e d o r l i k va tu sh k o 'r i s h l a r n i tahlil e ta d i. U l a r
o 'z l a r i n i m a l a r d a n ib o ra t, n i m a d a va q a n d a y b o 'l a d i , ru h iy
k u c h l a r d a n qaysi biri s a b a b b o 'l i b , u la r r o 'y b e r a d i? d e g a n
1 5 0

---