Forobiv foz1l odamlar t o s h k e n t «o z b e k I s t o n m I l L i y e n s I k L o p e d I y a s i» d a V l a t L m I y n a s h r I y o t I 84(5U)1 a b u n a s r f o r o b I y. F 4 Fozil odam lar shahri

“ I l m 
a l - m a ’o d i n ” 
“ M i n e r a l o g i y a ” riso lasid a b a y o n etilg an .
H a y v o n o t n i k o ' r i b c h i q q u n i g a q a d a r u n a b o t o t
( o 's im lik la r ) g a to 'x t a l a d i . Bu ishni u his t u y g 'u va k u z a tish
orq a li m a ’l u m b o 'l g a n n a r s a l a r n i t a s n i f etish m a s a la s id a n
b o sh la y d i. U n a v ia rn i b i r m a - b i r s a n a b o 't a d i va s a n a b o 'tilg a n
h a r b i r n a v d a n k o 'r i n i b t u r g a n i n i t a s n i f e ta d i. S h u b ila n
birga u , b i r o n t a n a v d a y o x u d h a r b i r n a v n i n g b i r o n q i s m id a
n a m o y o n b o 'l m i s h o r a z ( a k s id e n s iy a ) larni t a s n i f e ta d i. S h u
a s n o d a u o 'z i g a m a ’l u m b a r c h a n a rs a n i b a y o n etg a n .
S o ' n g r a A r a s t u o 's i m l i k l a r n i n g h a r q ay si q is m i p a y d o
b o 'l i s h i n i n g boisi b o 'l m i s h m a q s a d h a q i d a eslatib o 't a d i .
U y a n a o 's i m l i k l a r n i n g b i r o n bir xili p a y d o b o 'lis h in i tahlil 
e ta d i va u l a r n i n g h a r biriga u la r p a y d o b o 'l u v c h i m o d d a va 
s h u xiln in g p a y d o b o 'lis h ig a vasila b o 'l u v c h i f o ’il (h a ra k a td a g i 
sa b a b ) xos e k an lig in i k o 'r s a tib o 't a d i . S h u n d a y qilib u n a b o to t 
m o h iy a tig a taallu q li b a r c h a m a s a la la r in i b a y o n etadi.
S o ' n g r a u h a y v o n o t h a q id a g i m u a m m o l a r g a t o 'x t a l a d i va 
u l a r n i k u z a t u v h a m d a h i s —t u y g ' u o r q a l i b ilish y o 'I l a r i n i
k o 'r s a t a d i . U h a y v o n l a r n i n g x illa rin i s a n a b o 't a d i va u la r 
h a q id a g i m a ’lu m n a rs a la rn i tu s h u n tir a d i.
O'N IN CH I BO'LIM
H a y v o n o t va n a b o t o t n i n g m o 't a d i l h o la tla ri u c h u n ta b ia t 
va ta b iiy a s o s la r yetarli e m a s . Bu s a b a b l a r d a n ta s h q a r i y a n a
u l a r b o s h q a k u c h l a r g a h a m m u x t o j d i r t o k i , h a y v o n o t va
\44

---

A R A S T U F A L S A F A S I
n a b o t o t d a u s h b u aso s fitriy (tabiiy) n a r s a la r d a m a v ju d b o 'lg a n
ta b ia tg a o 'x s h a s h i z a r u r b o 'la d i. B u n i k o 'r ib c h i q q a n i d a n s o 'n g
A ra stu , h a y v o n la r d a t a b i a t d a n b o s h q a n a rs a la rd a n olgan b e h a d
asoslari b o rlig in i k o 'r s a t i s h g a m a j b u r b o 'l a d i . Bu o 'z g a asosni 
A r a s tu “ r u h ” ( F a r o b i y “ n a f s ” s o 'z i n i is h la ta d i), d e b ataydi 
v a h a y v o n n i n g h a m o 's i m l i k n i n g h a m ru h i b ir d e b eslatadi. 
R u h b ila n h a m j i n s a s o s la rn i u “ r u h iy a s o s la r va k u c h l a r ” , 
d e b ata y d i.
A vvalo A r a s tu ta b ia ta n h a y v c n g a xos n a r s a n i ta d q i q qiladi. 
U , h a y v o n g a x o s b o 'l g a n b a r c h a n a rs a la r g a e ' t i b o r b e ra d i. 
A v v a l o u , h a y v o n l a r x i l l a r i n i n g s h o x o b c h a l a r i n i v a
h a y v o n o t n i n g t a b i a t a n y a r a t i l u v i h a r b i r a y r i m x ili 
y a ra tilis h in in g boisi b o 'l m i s h ta b iiy m a q s a d l a r u s tid a ta d q i q o t
o ' t k a z a d i . U , h a y v o n o t n i n g h a r b i r x ilida m o h i y a t n i q a b u l 
e t u v c h i a s o s b o r h a m d a b u a s o s - q a n d a y b o ' l m a s i n
h a y v o n o t n i n g q a n d a y d i r xilini p a y d o q i l u v c h i m o d d a d i r ,
d e b ta 'k id la y d i. U , F itriy f a 'o l a s o s la r h a y v o n o t n i n g h a r
b ir t u r i d a b o r , d e b t u s h u n t i r a d i va u s h b u t u r ta b iiy j a v h a r
b o 'lis h ig a v o s ita b o ' l a o l a d i g a n s a b a b n i , h a m d a u n g a (Fitriy 
a so sg a ) ta b i a t a n xos b o ' l g a n b a r c h a n a rs a m a v j u d iy a tin in g
boisi b o 'l m i s h m a q s a d n i k o 'r s a t a d i .
B u l a r n i n g b a r c h a s i d a n A r a s tu o ' z i u c h u n fitriy j i s m l a r
ikki xilga b o 'lin is h la r in i a n iq la b o lad i. B irinchi xili e n g so'nggi 
n u q t a g a y e tg a n i b o 'l i b , u n i n g v o s ita s id a s h u xil m o h i y a t kasb 
e ta d i. B u — h a r b i r a y r im ta b iiy j a v h a r n i n g m o h i y a t i b o 'l m i s h
ta b ia tn in g o 'z id ir . Ik k in c h i xili - aslida t a b ia tn in g o 'z i b o 'l g a n
ja v h a r i m o d d a n i ta y y o r la s h , b ilq u v v a t i m k o n i y a t y o k i b o s h q a
b ir a s o s g a q u r o l b o ' l m o g ' i u c h u n t a b i a t a n m o h i y a t kasb 
e tg a n id ir. U s h b u xil (fitriy j i s m l a r j n i n g , b ir v a q t n i n g o 'z i d a
s h a k l h a m b o ' l g a n t a b i a t g a , o ' z m o d d a s i g a y o x u d u n i n g
q u ro li b o 'l m i s h k u c h la r ig a n isb ati, b ir aso s b o 'lib , u - “ r u h ” dir.