Bank hisobi, tahlil va audit

 
O‘zbekiston Respublikasi tijorat banklari faoliyati 
hisoblanadi. 
 
Bank auditining predmeti O‘zbekiston Respublikasida faoliyat 
ko‘rsatayotgan tijorat banklarida auditorlik tekshiruvlarini o‘tkazishda va ular 

---

113 
faoliyatini baholash jarayonida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlar 
hisoblanadi. 
Bank auditini o‘tkazish usuliga ko‘ra 2 xil ya’ni majburiy audit va tashabbus 
tarzidagi auditorlik tekshiruvi tarzda amalga oshiriladi. 
Majburiy audit - Auditorlik faoliyati to‘g‘risidagi qonunning 10 moddasida 
ko‘rsatilgan hollarda o‘tkaziladi.
Tashabbus tarzidagi auditorlik tekshiruvi
: 
xo‘jalik yurituvchi sub’ektning 
yoki boshqa auditorlik tekshiruvi buyurtmachilarining qaroriga binoan, qonun 
hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda o‘tkazilishi mumkin. Tashabbus tarzidagi 
auditorlik tekshiruvining predmeti, muddatlari va boshqa shartlari auditorlik 
tekshiruvining buyurtmachisi bilan auditorlik tashkiloti o‘rtasida tuziladigan 
auditorlik tekshiruvini o‘tkazish to‘g‘risidagi shartnomada belgilab qo‘yiladi.
Bank auditini o‘tkazish xususiyatiga ko‘ra tashqi va ichki audit turlariga bo‘linadi:
Ichki audit – bu xo‘jalik ichida uning faoliyati samaradorligini tekshirish va 
aniqlashda mustaqil baho berishdir. Ichki audit uchun kredit tashkilotining o‘zi 
yoki uning bir bo‘limi – kredit tashkilotining ichidagi nazorat bo‘limi javob beradi. 
Uning faoliyati va tekshirish yo‘nalishlari qonun bilan tartibga solinmasdan kredit 
tashkiloti rahbariyati tomonidan belgilanadi. Ichki auditning maqsadi – bankt 
xizmatchilariga o‘zlarining majburiyatlarini a’lo darajada bajarishga yordam 
berishdir. Ichki audit bankka tekshirilayotgan ob’ektlar haqida aniq tahlil, 
baholash, tavsiya maslahat va ma’lumotlarni beradi. Bank faoliyatida omonatchilar 
manfaatlarini ximoya qilish va aniq natijalarga erishish maqsadida ichki nazorat 
tizimi joriy etiladi. Ichki nazorat tizimi bankning ish rejasi, usuli va jarayonlari, 
foydaning ko‘payishi hamda bank rahbariyati topshiriqlarining aniq bajarilishini 
ta’minlashni uz ichiga oladi. Ichki audit bank tarkibining tashkilotchilik bulinmasi 
sifatida tan olingan bulib, bank rahbariyatiga buysunadi. Ichki auditning vazifasi 
turlicha bulishi mumkin: buxgalteriya hisobini to‘g‘ri olib borishni tekshirish; bank 
daromadlari va xarajatlari hisobining to‘g‘ri olib borilishini nazorat qilish (foydani 
to‘g‘ri hisoblash, xarajatlarni uz vaqtida hisoblarda aks ettirish va boshqalar); 
boshqa muomalalarning qonuniy bajarilishini 
nazorat qilish va boshqalar. Ichki 

---

114 
auditni tashkil etish va o‘tkazish uchun
uslubiy topshiriqnomalar yoki 
yuriqnomalar ishlab chiqilishi tavsiya etiladi. Ushbu yuriqnomalar kerakli ish 
ob’ektlarida nimalarni nazorat qilishni aniqlab beradi. Ichki audit yillik reja asosida 
olib boriladi. Tekshiruvni tashkil etish va o‘tkazishda ichki audit boshligi tula 
javobgarlikni uz buyniga oladi. Ichki audit boshqaruv nazorat tizimining bir qismi 
sifatida qaraladi . Ichki auditorlar rahbariyat oldida hisobot beradi va auditorlar 
qumitasi bilan to‘g‘ri aloqada bo‘ladi.
O‘zbekiston respublikasi qonunchiligiga ko‘ra banklar tashqi auditorlik 
tekshiruvidan o‘tish uchun auditorlik kompaniyasini mustaqil tanlaydilar. Yillik 
hisobotni tasdiqlash maqsadida, har yillik majburiy auditni utkazayotgan auditorlik 
firma, kredit tashkilotining aksionerlari tomonidan umumiy yig‘ilishda 
tasdiqlanishi lozim. Tasdiqlangan auditorlik firmasi (auditor) hakida malumotlarni, 
kredit tashkilotlari MBning joylardagi muassasalariga habardor qilish kerak;
Tashqi audit 
- 
xo‘jalik yurituvchi sub’ektning buxgalteriya hisobi va moliyaviy 
hisobotining haqiqiyligini ob’ektiv baholash maqsadida shartnoma asosida 
auditorlik kompaniyalari tomonidan o‘tkaziladi. Uning asosiy maqsadi moliyaviy 
hisobotning to‘g‘riligini, uning xalqaro standartlarga mosligini tekshirish va u 
bo‘yicha xulosa berishdan iborat. Bundan tashqari tashqi audit xo‘jalik yurituvchi 
sub’ektning xarajatlarini minimallashtirish va foydani maksimallashtirish 
maqsadida ularning faoliyatini yaxshilash, hisob ishlarini tashkil qilish va qayta 
tashkil qilish, hisob ishlarini yuritish, soliqqa tortish bo‘yicha takliflar 
beradi.Tashqi audit ichki audit bilan uzaro aloqada olib boriladi. Birinchi o‘rinda 
ichki nazorat faoliyati va tashkilotchiligi baholanadi, bunda ichki auditning 
ob’ektivlik darajasi, mustaqilligi, bajarilgan ishlar xajmiga e’tibor qaratiladi. 
Tashqi auditorlar tekshirilayotgan bankning umumiy faoliyatini o‘rganadilar. 
Ob’ektiv baholash uchun eng birinchi o‘rinda aktiv va passiv muomalalarning 
holati ko‘rib chiqilishi, 
O‘zbekistonda bank auditiga katta e’tibor qaratilayotganining o‘z sabablari 
bor. Chunki davlat nazorati organlari-ning tijorat banklarining operatsiyalarni 
o‘tkazish va ularning hisobini rasmiy jihatdan olib borishiga qo‘yiladigan barcha 

---

115 
ta-lablarga rioya etilishi mamlakat kredit tizimining sifati va ishonchliligini 
ta’minlaydi. Bu talablar, birinchi navbatda, banklarga jalb etilgan omonatchilar va 
mulkdorlar kapitalining yo‘qotishlar riskini bartaraf etish yoki uni eng past 
darajaga tushirish sharti bilan bank operatsiyalarining daromadliligini maqbul 
darajada ta’minlashga qaratilgan. 
Tijorat banklarida o‘tkaziladigan auditorlik tekshiruvlari sifati va 
ta’sirchanligini oshirish, tashqi audit faoliyatini takomillashtirish, auditorlik 
firmalari o‘rtasida erkin va sog‘lom raqobat munosabatlarini kuchaytirish hamda 
aholi va sarmoyadorlarning bank tizimiga bo‘lgan ishonchini yanada oshirish maq-
sadida 1996 yil 24 iyulda O‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidentining “Bank 
auditi tizimini rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmoni qabul qilindi. 
Aytish mumkinki, mazkur farmon ijrosi respublikada bank auditini shakllantirish 
va mustahkamlashning amaliy bosqichini boshlab berdi. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 19 sentyabrdagi “O‘zbekiston 
Respublikasida auditorlik faoliyatini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori, PQ-
3946, respublikamizda bank auditini yanada takomillashuviga va rivojlanishiga xizmat qiladi.