O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

d) Ilgarilanma va aylanma harakatlarni qoʻshish. Vintsmon harakat. 
Qattiq jismning harakati ilgarilanma va aylanma harakatlardan iborat 
boʻlsin. Bunga tezligi boʻlgan 2-aravachaga oʻrnatilgan 1-aylanuvchi qurilma 
misol boʻladi(3.74-shakl).

---

187 
3.74-shakl. 
va vektorlar orasidagi burchak ning turli qiymatlarida turlicha harakatlar 
hosil boʻladi. 
a)Ilgarilanm a harakatning t ezlik vektori aylanish oʻqiga 
p e r p e n d i k u l y a r (
 
). 
Jismning murakkab harakati Aa oʻq atrofidagi 

-burchakli tezlikka ega 
boʻlgan aylanma va aylanish oʻqiga perpendikulyarl boʻlgan yoʻnalishdagi 
v
-
tezlik bilan ilgarilanma harakatlardan iborat boʻlsin (3.75-shakl).
 
3.75-shakl. 
Shakldan koʻrinib turibdiki, bunday harakat (Aa aylanish oʻqiga 
perpendikulyarl boʻlgan P tekislikka nisbatan) tekislikka parallel harakatdan iborat 
boʻlib, XI bobda batafsil koʻrib oʻtilgan. Agar A nuqtani qutb deb qabul qilsak, har 
qanday tekis harakat kabi qutb bilan birgalikdagi
tezlik bilan ilgarilanma 
harakat va qutbdan oʻtuvchi Aa oʻq atrofidagi aylanma harakatdan iborat boʻlar 
ekan. 
Ilgarilanma harakatdagi tezlik vektori -ni
va
lardan tashkil topgan 
aylanish jufti bilan almashtiramiz . Lekin 
= , va
=- qiymatda olamiz. 

---

188 
Bu holda aylanish juftlarining AP yelkasi v=

'

AP tenglik orqali aniqlanadi, 
bundan
AP=V/

(3.120) 
va
vektorlarining yigʻindisi nol boʻladi. U holda jismning harakatini oniy 
Pp oʻq atrofidagi
= burchakli tezlik bilan aylanayotgan harakatdan iborat 
deb hisoblash mumkin. Ushbu natija ilgari boshqa usul bilan aniqlangan edi. P 
nuqta S yuzali kesim uchun oniy tezliklar markazidan iborat ekan, yana shuni 
tahkidlash lozimki jismning A
a
va Pp oʻqlar atrofidagi burilishlari bir xil
-
burchakli tezlik bilan sodir boʻlar ekan, ya’ni aylanma harakat qutbga bogʻliq 
boʻlmas ekan.