Nisbiylik prinsipi ” kelib chiqadi:
Hech qanday kuzatishlar va tajribalar jismning tinch holatini yoki toʻgʻri chiziqli tekis harakatini aniqlab berolmaydi, chunki hamma harakatlar nisbiydir. 3.
Agar nisbiy harakat nolga teng boʻlsa,
= 0 va
= 0 ga teng
boʻlib, (4.40) tenglama quyidagi koʻrinishga keladi:
= 0. (4.44)
Oxirgi tenglama
nisbiy muvozanat tenglamasi deb ataladi.
1-masala: Yuk avtomobili -1
=2m/s
2
o‘zgarmas sekinlanish bilan
qiyalikka ko‘tarilayapti. Avtomobil yukxonasidagi massasi 200kg bo‘lgan 2-yuk
avtomobil old kabina devoriga va yukxona asosiga qanday bosim kuchlari hosil
qilishini aniqlang (4.16,a-shakl).
a)
b)
4.16-shakl.
x
y
215
Yechish: 2-yukning 1-avtomobilga nisbatan nisbiy harakat differensial
tenglamasini xy oʻqlarga nisbatan tuziladi:
-Pcos80
-Pcos10
,
bunda
;
, birinchi tenglamadan
Pcos80
N Pcos10
2-masala: Massasi m=0,1kg bo‘lgan M sharcha O nuqta atrofida φ=t
2
qonun
bo‘yicha aylanayotgan naychada OM=S=0,2t
3
qonun bo‘yicha to‘g‘ri chiziqli
harakat qilsa, sharchaga ta’sir qilayotgan t=1s paytdagi koʻchirma, koriolis
inersiya kuchlarining qiymatini va sharchaning naychaga bosim kuchini toping.
4.17-shakl.
Yechish: 1)
M sharchaning murakkab harakati kinematikasi tahlil qilinadi
(4.18-shakl):
4.18-shakl.
M sharchaning naycha boʻylab nisbiy harakati tezligi va tezlanishi aniqlanadi:
M
x
y
O
216
t=1 sek.da
M sharchaning O oʻq atrofida OM naycha bilan koʻchirma aylanma harakati
burchakli tezligi va burchakli tezlanishi aniqlanadi:
t=1 sek.da
M sharchaning O oʻq atrofida OM naycha bilan koʻchirma aylanma harakati
chiziqli tezligi va chiziqli tezlanishi aniqlanadi:
t=1 sek.da
.
M sharchaning koriolis tezlanishi aniqlanadi:
uning yoʻnalishi esa
va
vektorlariga boʻlib, Jukovskiy qoidasi
boʻyicha aniqlanadi (4.18-shakl).
3)
M sharchaning murakkab harakati dinamikasi tahlil qilinadi (4.19-
shakl):
4.19-shakl.
Koʻchirma inersiya kuchlarining qiymati aniqlanadi:
x
y
M
O
217
Koriolis inersiya kuchining qiymati aniqlanadi:
3) Shakl tekisligidagi xy koordinata oʻqlariga nisbatan nisbiy harakat
differensiyal tenglamalari tuziladi:
oxirgi tenglikdan
deb olib, normal bosim kuchi topiladi:
N
