O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

4.1.8. Мoddiy nuqtaning tebranma harakati. 
Tebranma harakat nazariyasi tabiat va texnikaning qator ilmiy asoslarini 
oʻrganishda ishlatiladi. Turli sohalardagi tebranma harakatlar bir-biridan shakli, 
mazmuni va mohiyati bilan farq qiladi. Lekin tebranma harakatning asosiy 
qonunlari hamma joyda bir xil qolar ekan. 
Tebranma harakat 
deb, davriy 
takrorlanuvchi, muvozanat atrofidagi kichik siljish (koʻchish, oʻzgarish)larga 
aytiladi. Masalan, tabiatdagi fasl almashinishlari va dengiz toʻlqinlarining 
o
ʻzgarishi, 
zoologiyadagi qushlarning miqratsiyasi, radiotexnikadagi toʻlqinlarning 
tarqalishi vaqt birligi ichida bir xil qonuniyatlarga boysunadi. Ularni oʻrganish, 
qonunlarini aniqlash va tenglama-larini tuzish hamda echimlarini topish mazkur 
fan rivojida katta yutuq hisoblanadi. 
Texnikada ham tebranma harakat juda ahamiyatli boʻlib, mashina-
mexanizm-larning koʻp qismi uning qonunlariga boʻysunadi. Masalan, prujinaga 
osilgan yukning tebranma harakati, matematik mayatnikning tebranishi yoki yarim 
tsilindr ishidagi sharchaning harakatlari (4.20-shakl) va h.k.
a) 
b)
d)

---

218 
4.20-shakl. 
Mexanikada esa “Tebranishlar nazariyasi” alohida fan hisoblanadi. Bu fanning 
asoslari mashina-mexanizmlar va ularning silkinishlari, seysmik silkinishlar va 
bino-inshootlar dinamikasida juda katta ahamiyat kasb etadi. Zamonaviy 
texnikalarning juda koʻp qismlari prujinalar, ressorlar va pnevmoporshenli 
qaytargichlar yordamida ishlaydi. Masalan, poyezd vagonlarining prujinalari 
(4.21,a-shakl), pnevmoporshenli vibrostend (4.21,b-shakl), elektrozichlagich 
(4.21,d-shakl) va elektroventilyator (4.21,e-shakl) toʻgʻri chiziqli tebranma 
harakatga misol boʻladi. 
a)
b) 
d) e) 
4.21-shakl. 

---

219 
Nazariy mexanika fanida tebranma harakatning eng soddasi- bir toʻgʻri
chiziqda roʻy beradigan-