Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti m. M. Tashxodjayev, M. G. Umarxodjayeva

 
2.2. Islom madaniyatini rivojlanish tarixi 
Islomning rivojlanishiga Movarounnahrda yetishib chiqqan alloma-
lar katta hissa qo‘shdi. Imom Buxoriy kitob holiga keltirgan hadislar 
to‘plami  “Al-Jomiʼ as-Sahih” Islom dinida Qurʼoni Karimdan keyingi 
ikkinchi manba hisoblanadi. Buxoriy va uning safdoshlari Islom ilo-
hiyotining barcha yo‘nalishlari bo‘yicha muhim tadqiqotlar qildilar. 
Jumladan, Islom nazariyotchiligida yuqori baholanadigan Ilal ash sha- 
riat va Xatm ul-Asliyot risolasini taklif etgan Hakim Termiziy, Islom 
huquqshunosligini o‘rganishning asosiy qo‘llanmasi hisoblangan 
“muallifi Burhoniddin Marg‘inoniy, Islom aqidasi asoslarini muayyan 
tartibga solgan, kalom ilmida maktab yaratgan Imom Moturudiy (qa-
rang Moturudiylik), buyuk faqih Abu Lays Samarqandiy, musulmon 
dunyosining eng eʼzozli muaddislaridan Iso Termiziy, qomusiy ilmlar 
sohibi, xususan, tafsir, hadis, shariat qonunshunosligida salmoqli as-
arlar bitgan Zamaxshariy, tasavvufda o‘ziga xos iz qoldirgan Ahmad 
Yassaviy, Bahouddin Naqshband, Mahdumi Aʼzam, Najmiddin Kubro, 
So‘fi Olloyor, Xo‘ja Ahror, Abduxoliq G‘ijduvoniy va boshqalarni mi-
sol qilib keltirish mumkin. Ular musulmon eʼtiqodini xalq dun-
yoqarashi bilan uyg‘unlashtirganliklari tufayli O‘rta Osiyoda madaniy 
hayotning adabiyot, meʼmorlik, musiqa kabi sohalarida taraqqiyot yu-
zaga keldi
3
. 
Islom dini musulmon mamlakatlari sanʼatida o‘z izini qoldirdi. 
Meʼmorlik sohasida bu jarayon yangi imorat turlari (masjid, minora, 
xonaqoh, Madrasa va boshqa)ning paydo bo‘lishiga hamda keng tar-
qalishiga sabab bo‘ldi. Islom dini paydo bo‘lgan davrda avj olgan but-
parastlik, suratparastlikni oldini olish maqsadida Payg’ambarimiz Mu-
hammad (s.a.v.) suratkashlikni qattiq taqiqlab qo‘ygan edi. Shu asosda 
Islomning yirik mutafakkir huquqshunoslari ham tasviriy sanʼatning 
bu turini taʼqiqlangan ishlar qatoriga qo‘shganlar. Bundan ular amaliy 
3 
uz.wikipedia.org
 
› wiki › Islom 

---

30 
sanʼat turlari, naqsh, bezak, insondan boshqa hayvon va o‘simliklar su-
ratini istisno qilishgan. Islomda inson suratini chizish yoki uning 
haykalini yasashning taqiqlanishiga asosiy sabab payg‘ambar va aziz-
avliyolarning rasmlarini chizib yoki haykallarini yasab, ularga sig‘inib 
ketish xavfining mavjudligi bo‘lgan.