Geografiya darslarida geografik hodisa, jarayon va qonuniyatlarini
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
часть 2 « Научный импульс » Декабрь , 2022 1491 ta’minlanganligi hamda bir qator didaktik materiallarning mavjudligi bunga ancha yordam beradi. Shu bilan birga dars berish jarayonida qo’l bola didaktik materiallardan foydalanish ta’lim tarbiya samaradorligini yanada oshiradi. Hozirgi zamon sharoitida ko’rgazmalilik tamoyili o’qituvchiga quyidagi talablarni qo’yadi. Birinchidan o’quv materiallarni o’rganish jarayonida hissiy obrazlarning zarurligini tushunish kerak. Ikkinchidan hissiy obrazlardan darsda o’quvchilar rivojlanishining mustaqil jihati sifatida yoki mavhumlikni shakllantirish vositasi sifatida foydalanish xususiyatini aniqlash lozim. Uchinchidan darsda hissiy obrazlar qaysi bir ko’rgazmali qurollar yoki texnikaviy vositalar yordamida shakllanishini hal qilib olish kerak. To’rtinchidan o’quvchining bilish faoliyatidan tabiatdagi mavjud narsalarni qurshab turgan voqelik hodisalarni tasavvur etish tendensiyasini vujudga keltirishi. Beshinchidan o’quv materiali yig’indisi va tegishli shart – sharoitlarning mavjudligi. Ko’rgazmalilik ta’limda onglilikni ta’minlash vositasidir. Bunda o’z vaqtida mashhur rus pedagogi K.D.Ushenskiy alohida e’tibor bergan edi. U “Ko’rgazmali o’qitish haqida” nomli maqolasida “Ko’rgazmali o’qitishning o’zi nima?” degan so’roqqa shunday javob beradi: “Bu shunday o’qituvchi, u mavhum tasavvur va so’zlarga emas, balki bolalar bevosita idrok qilgan aniq obrazlarga asoslanadi, bu obrazlarni bolalar mualimning rahbarligi ostida o’qitish jarayoninig o’zida bilib olishganmi, yoxud ilgari mustaqil kuzatish natijasida bilib olishganmi, baribir, xullas, murabbiy bolaning qalbidan tayyor obrazlar topib o’z ta’limini ana shu obrazlar bilan asoslaydi”. Endi ko’rgazmalilik tamoyilini onglilik tamoyili bilan yonma - yon qo’yib o’rganishga ehtiyoj bormi, degan savolning tug’ilishi tabiiydir. Ta’limda ko’rgazmali qurollardan foydalanish o’quvchining tafakkuri darajasiga ko’ra belgilanadi. Kichik maktab yoshidagi (7 – 11 yosh) bolalarda aniq fikrlash ustun bo’lib ular rasm, jadvallar asosida narsa – voqealarning mohiyatini chuqurroq anglaydi. Kichik maktab yoshidagi bolalarda aniq – obrazli, harakatchan – obrazli fikrlash formalarning taraqqiy etganligi ta’limda ko’rgazmali qurollardan ko’proq foydalanishni taqazo etadi. Bolaning yoshi ulg’ayib, ijtimoiy tajribasi osha borgan sari, unda tafakkurning mavhumlash, umumlashtirish, ajratish kabi sifatlari rivojlanadi, bola induktiv va deduktiv xulosalar chiqarishni o’rganib oladi. Katta maktab yoshidagi (11 – va undan yuqori yosh) bolalar bilimlarini ta’riflar, aksiomalar, xulosalar, farazlar shaklida qabul qila oladi. Bu yoshdagi bolalarda ratstional, navari fikrlashning o’sganligi ko’rgazmali qurollar turini o’zgartishni taqazo etadi. Endi kurgazmali qurol sifatida turli chizmalar, simvolli belgilar, diagrammalalrdan foydalanish imkoniyati tug’iladi. Ana shularning barchasi ko’rgazmalilik tamoyilining onglilik tamoyili bilan uzviy bog’liqligini isbotlaydi va ularni yonma – yon tavsiflashni talab etadi. Ko’rgazmalilik juda ko’p tortishuvlarga sabab bo’lgan, uzoq ta’rifga ega ta’lim tamoyillaridan biridir. O’rta asrlarda verbal ta’lim keng tarqalgan edi. Verbal |