Tofiq Köçərli - 3 -
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər «Tarixi-dövlətiyə mütaliyə edirsən, görürsən ki, bədvdən xətmədək qələt ilə
doludur».
Bu da M.F. Axundovun qənaətidir. Đran tarixşünaslığında vəziyyət belə
olub.
Şimali Azərbaycanın özündə tarixin öyrənilməsinə fikir verilməyib. Yalnız
XIX əsrdə tariximizin öyrənilməsinə maraq artıb. Abbasqulu ağa Bakıxanov
«Gülüstani-Đrəm» əsərini yazır.
Salnaməçilər yetişir. Mirzə Kərimağa Fateh Şəki xanlığı haqqında, Mirzə
Adıgözəlbəy, Mirzə Camal Qarabağı və başqaları Qarabağ xanlığı haqqında
salnamələr yazırlar.
Lakin yenə də nə peşəkar tarixçilərimiz var idi, nə də tarix üzrə hansısa elm
mərkəzimiz. Baharın gəlişinə hələ çox var idi…
1918-ci ildə müstəqil Azərbaycan Cümhuriyyətinin tarix səhnəsinə çıxması ilə
tarixi öyrənmək haqqında M.F. Axundovun arzularının gerçəkləşməsinə, A.
Bakıxanovun başladığı işin davam etdirilməsinə şərait yarandı. Tariximizdə ilk
dəfə Azərbaycan Cümhuriyyəti tarixçi kadrlar hazırlamağı, tarix elmi yaratmağı
ümumdövlət əhəmiyyətli vəzifə hesab etdi. Cümhuriyyət rəhbərliyi Azərbaycanda
ilk ali məktəb-Bakı Dövlət Universitetini yaratdı. Universitetin Tarix-Filologiya
fakultəsi ölkəmizdə tarixçi mütəxəssislər yetişdirən və tarixi tədqiqatlar aparan ilk
təhsil və elm ocağı oldu. O zamandan keçən illər ərzində, sözün əsl mənasında,
misilsiz uğurlar qazanılmışdır:
- tarix elminin inkişafı üçün zəruri olan baza - Azərbaycan Milli Elmlər
Akademiyasının Tarix Đnstitutu, Arxeologiya və Etnoqrafiya Đnstitutu, dövlət
arxivləri, Azərbaycan Tarixi Muzeyi və digər muzeylər, çoxsaylı ali
məktəblərimizin bir neçəsində tarix fakültələri və tarix kafedraları yaradılır.
- istedadlı tarixçilər nəsilləri hazırlanır.
A. Bakıxanov adına Tarix Đnstitutu Azərbaycan tarixini tədqiq edən ali və əsas
elmi mərkəzdir. Milli tarixşünaslıq və mənbəşünaslıq ənənələrinin və bazasının
zəifliyinə baxmayaraq, Đnstitut keçən əsrin 50-ci illərinin axırları-60-cı illərin
əvvəllərində üçcildlik «Azərbaycan tarixi» (4 kitab) yaratdı. Doğrudur, o zaman