R. D. Dusmuratov, A. S. Boltayev moliyaviy tahlil
Yüklə 5,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2279
BALANS 62588 BALANS 62588 8.2-jadval ma’lumotlaridan ko‘rinadiki, “Sharq” fermer xo‘jaligida o‘rganilayotgan davrda jami debitorlik qarzlari 24685 ming so‘m bo‘lgan bo‘lsa, jami kreditorlik qarzlar esa 22406 ming so‘mni tashkil etgan. Ya’ni, debitorlik qarzlari kreditorlik qarzlaridan 2279 ming so‘mga ko‘p bo‘lgan. Shu bilan birga, ushbu qarzlar tarkibida muddati o‘tgan qarzlar o‘rganilayotgan davrda mavjud emas. Bunday natijalarni nisbatan ijobiy holat sifatida baholash mumkin. 191 Fermer xo‘jaligining debitorlik qarzlarini asosiy qismi “Xaridorlar va buyurtmachilarning qarzi” 11401 ming so‘mni, “Mol yetkazib beruvchi va pudratchilarga berilgan bo‘naklar” 6891 ming so‘mni va “Boshqa debitorlik qarzlari” 3938 ming so‘mni tashkil etmoqda. Shuningdek, kreditorlik qarzlari tarkibiga ham e’tibor beradigan bo‘lsak, uning asosiy qismini “Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilardan qarzlar” 4657 ming so‘mni, “Olingan bo‘naklar” 4945 ming so‘mni, “Byudjetga to‘lovlar bo‘yicha qarz” 4614 ming so‘mni, “Maqsadli davlat jamg‘armalariga to‘lovlar bo‘yicha qarz” 3890 ming so‘mni va “Mehnatga haq to‘lash bo‘yicha qarz” 3395 ming so‘mni tashkil qilmoqda. Bu shundan dalolat beradiki, fermer xo‘jaligida to‘lov imtizomi yaxshi yo‘lga qo‘yilmagan. Ayniqsa, mol yetkazib beruvchilar va pudratchilar oldidagi qarzlar, davlat byudjeti oldida soliq va yig‘imlar, maqsadli davlat fondlariga to‘lovlar va mehnatga haq to‘lash bo‘yicha qarzlar yetarli darajada amalga oshirilmagan. Buning oqibatida fermer xo‘jaligiga nisbatan kelgusida iqtisodiy jarima va moliyaviy sanksiyalar qo‘llanilishi mumkin. Bu esa, fermer xo‘jaligining moliyaviy holatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Umuman olganda, “Sharq” fermer xo‘jaligi rahbariyati debitorlik qarzlarni kamaytirish, ya’ni undirish, ularni nazorat qilish choralarini va kreditorlik majburiyatlarni qisqartirish, ya’ni to‘lash choralarini ko‘rishi lozim. Aks holda, bu fermer xo‘jaligining moliyaviy holati yomonlashishiga olib kelishi mumkin. Shu o‘rinda bir savol tug‘iladi. Xo‘sh debitorlik va kreditorlik qarzlari qanday yuzaga keladi. Ularning kelib chiqish sabablari nima? To‘g‘ri yuqorida debitorlik va kreditorlik qarzlari bevosita xo‘jalik yurituvchi subyekt bilan boshqa xo‘jalik subyekti o‘rtasidagi o‘zaro hisob- kitoblardan kelib chiqadi deb ta’kidlab o‘tdik. Endi, ushbu o‘zaro hisob-kitob muomalalariga kengroq to‘xtalib o‘tmoqchimiz. Ya’ni, debitorlik va kreditorlik qarzlarining qanday yuzaga kelishini bayon qilamiz. Debitorlik qarzlari xo‘jalik yurituvchi subyekt bilan xaridor va buyurtmachilar o‘rtasida mahsulot (ishlar, xizmatlar)lar yetkazib berish yoki 192 xizmat ko‘rsatish munosabatlarida, alohida bo‘linmalar, sho‘‘ba va qaram xo‘jalik jamiyatlari bilan o‘zaro hisob-kitob munosabatlarida, xodimlar bilan berilgan mehnat haqi ko‘rinishidagi, xizmat safari, umumxo‘jalik xarajatlari uchun hisobdor shaxslarga va xodimlarga berilgan boshqa bo‘naklar ko‘rinishidagi o‘zaro hisob- kitob munosabatlarida, mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga tovar-moddiy zaxiralar, uzoq muddatli aktivlar uchun berilgan bo‘nak to‘lovlari ko‘rinishida, byudjetga soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar bo‘yicha bo‘nak to‘lovlari hamda maqsadli davlat jamg‘armalariga va sug‘urtalar bo‘yicha bo‘nak to‘lovlari ko‘rinishida, ustav kapitaliga ta’sischilarning ulushlari bo‘yicha qarzi ko‘rinishidagi, xodimlarning kreditga sotilgan tovarlar, berilgan qarzlar, moddiy zararni qoplash va boshqa xodimlarning qarzlari ko‘rinishida hamda boshqa turli debitorlar bilan bo‘ladigan munosabatlarda yuzaga keladi. Kreditorlik qarzlari esa, xo‘jalik yurituvchi subyekt bilan mol yetkazib beruvchi va pudratchilar o‘rtasida yetkazib berilgan mahsulotlar, bajarilgan ish va ko‘rsatilgan xizmatlar haqini to‘lash bo‘yicha hisob-kitob munosabatlarida, sho‘‘ba va qaram xo‘jalik jamiyatlari bilan o‘zaro hisob-kitob munosabatlarida, byudjetga soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar, davlatning maqsadli jamg‘armalariga to‘lovlar bo‘yicha hisob-kitob munosabatlari, xodimlar bilan mehnatga haq to‘lash bo‘yicha o‘zaro munosabatlarda va turli kreditorlar bilan hisob-kitob munosabatlari orqali vujudga keladi. Debitorlik va kreditorlik qarzlarining kelib chiqish bo‘yicha quyidagi asosiy sabablarni keltirish mumkin: - o‘zaro hisob-kitoblarda tomonlarning to‘lov qobiliyatiga ega emasligi; - xo‘jalik yurituvchi subyektlarda mulk va unga egalik qilish hissining pastligi; - o‘zaro hisob-kitoblarda shartnomaviy munosabatlarning yaxshi yo‘lga qo‘yilmaganligi; - hisob-kitob muomalalari o‘z vaqtida hisobga olinmaganligi; - tomonlardan birining amaldagi normativ-huquqiy hujjatlarda belgilangan 193 qoidalarni to‘g‘ri talqin qilolmasligi; - hisob-kitoblar zamonaviy shakllari cheklanganligi. Shuningdek, moliyaviy tahlilda muddati uzaytirilgan debitorlik va kreditorlik qarzlarining yuzaga kelishiga ham alohida ahamiyat beriladi. Chunki, muddati o‘tkazib yuborilgan qarzlar xo‘jalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy barqarorligining buzilishiga, moliyaviy holatining yomonlashuviga olib kelishi mumkin. Ma’lumki, amaldagi normativ-huquqiy hujjatlarga ko‘ra debitorlik va kreditorlik qarzlarini undirib olish muddati 3 oy yoki 90 kalendar kun qilib belgilangan. Ushbu belgilangan muddatdan keyin debitorlik va kreditorlik qarzlari nazoratga olinishi hamda ularning holati bo‘yicha qonunchilikda ko‘zda tutilgan javobgarlik shartlari (ma’muriy va moliyaviy) belgilanishi zarur. Debitorlik va kreditorlik qarzlarini hisobdan chiqarish muddati sifatida xo‘jalik yurituvchi subyekt bilan boshqa yuridik shaxslar o‘rtasida ham, jismoniy shaxslar o‘rtasida ham 3 yil muddat qilib belgilangan. Ushbu muddatda to‘lanmagan yoki undirib olinmagan qarzlar xo‘jalik yurituvchi subyektning foyda va zararlariga olib boriladi. Muddati o‘tgan debitorlik va kreditorlik qarzlarini foyda va zararlar qatoriga olib borish shartlari amaldagi normativ-huquqiy hujjatlarda qat’iy belgilangan. Yüklə 5,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|