R. D. Dusmuratov, A. S. Boltayev moliyaviy tahlil
Yüklə 5,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
11.6-jadval
“Sharq” fermer xo‘jaligi sof foydasi va uning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillar tahlili Ko‘rsatkichlar O‘tgan yil Hisobot yili O‘zgarishi (+;-) 1. Mahsulotlarni sotishdan olingan sof tushum, ming so‘m 653350 683292 +29942 2. Sotilgan mahsulotlarning tannarxi, ming so‘m 546908 583648 +36740 3. Davr xarajatlari, ming so‘m 49556 43386 -6170 4. Asosiy faoliyatning boshqa daromadlari, ming so‘m - 4630 +4630 5. Foydadan boshqa soliqlar va yig‘imlar, ming so‘m 18140 19564 +1424 6. Hisobot davrining sof foydasi, ming so‘m 38746 41324 +2578 Sof foydaning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillar: - mahsulot sotishdan olingan sof tushumning o‘zgarishi +29942 - sotilgan mahsulot tannarxining o‘zgarishi -36740 - davr xarajatlari +6170 - asosiy faoliyatning boshqa daromadlari +4630 - foydadan boshqa soliqlar va yig‘imlarning o‘zgarishi -1424 Barcha omillarning ta’siri natijasida sof foyda summasi o‘tgan yilga nisbatan 2578 ming so‘mga ko‘paygan. Demak, “Sharq” fermer xo‘jaligi rahbariyati sof foyda summasini oshirish maqsadida mahsulotlarni sotishdan olingan sof tushum summasini ko‘paytirish, sotilgan mahsulotlar tannarxini pasaytirish va davr xarajatlari summasini yanada kamaytirishning ichki imkoniyatlarini aniqlagan holda tegishli chora-tadbirlarni ishlab chiqishi lozim. 252 11.6. Rentabellik ko‘rsatkichlari tahlili Xo‘jalik yurituvchi subyektlar moliya-xo‘jalik faoliyatining natijaviyligiga baho berishning asosiy ko‘rsatkichlaridan biri rentabellik ko‘rsatkichi hisoblanadi. Rentabellik nisbiy ko‘rsatkich bo‘lib, u xo‘jalik yurituvchi subyektning foydalilik darajasini ifodalaydi. Shu sababli, rentabellik va unga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni tahlil qilib o‘rganish muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Bugungi kunda iqtisodchi olimlarning ilmiy, o‘quv-uslubiy asarlarida rentabellikning bir necha turlari hisob-kitob qilib o‘rganilgan. Jumladan: 1. Sotilgan mahsulot tannarxi rentabelligi. Bu ko‘rsatkich mahsulot sotish bilan bog‘liq bo‘lib, bir so‘mlik yoki ming so‘mlik sotilgan mahsulot tannarxi hisobiga olingan foyda hajmini tavsiflaydi. Ushbu ko‘rsatkich mahsulot sotishdan olingan yalpi foyda (YaF) summasini sotilgan mahsulot tannarxiga (IT) bo‘lish va 100 foizga ko‘paytirish orqali aniqlanadi: R = Yalpi foyda x 100% Sotilgan mahsulot tannarxi 2. Sotish rentabelligi. Bu ko‘rsatkich sotilgan mahsulotlarning foydalilik darajasini tavsiflaydi. Ya’ni, bir so‘mlik yoki ming so‘mlik sotilgan mahsulot hisobiga olingan foyda hajmini ifodalaydi. Mazkur ko‘rsatkich mahsulot sotishdan olingan yalpi foyda summasini mahsulotlarni sotishdan olingan sof tushum summasiga bo‘lish va 100 foizga ko‘paytirish yo‘li bilan aniqlanadi: R = Yalpi foyda x 100% Sotishdan olingan sof tushum 3. Asosiy vositalar rentabelligi. Bu ko‘rsatkich asosiy vositalardan foydalanish samaradorligini ifodalovchi ko‘rsatkichlardan biri bo‘lib, u bir so‘mlik yoki ming so‘mlik asosiy vosita hisobiga to‘g‘ri keladigan foyda hajmini tavsiflaydi. U sof foyda summasini asosiy vositalarning o‘rtacha yillik qiymatiga bo‘lish va 100 foizga ko‘paytirish orqali aniqlanadi. R = Sof foyda x 100% Asosiy vositalarning o‘rtacha yillik qiymati 4. Joriy aktivlar rentabelligi. Bu ko‘rsatkich joriy aktivlarning har bir 253 so‘miga to‘g‘ri keladigan sof foyda hajmini ifodalaydi. Demak, ushbu ko‘rsatkich sof foyda summasini joriy aktivlarning o‘rtacha yillik qiymatiga bo‘lish va 100 foizga ko‘paytirish orqali aniqlanadi: R = Sof foyda x 100% Joriy aktivlar o‘rtacha yillik qiymati 5. Xususiy kapital rentabelligi. Bu ko‘rsatkich xususiy kapitaldan foydalanish samaradorligini ifodalovchi ko‘rsatkich bo‘lib, uning har bir so‘miga to‘g‘ri keladigan sof foyda hajmini tavsiflaydi. Uni aniqlash uchun sof foyda summasini xususiy kapital summasiga bo‘lish va 100 foizga ko‘paytirish lozim: R = Sof foyda x 100% Xususiy kapital qiymati 6. Qarz mablag‘lari rentabelligi. Bu ko‘rsatkich har bir so‘mlik qarz mablag‘iga to‘g‘ri keladigan sof foyda hajmini ifodalaydi. Ushbu ko‘rsatkich sof foyda summasini qarz mablag‘lari summasiga bo‘lish va 100 foizga ko‘paytirish asosida aniqlanadi: R = Sof foyda x 100% Qarz mablag‘lari 7. Mol-mulk rentabelligi. Bu ko‘rsatkich xo‘jalik yurituvchi subyekt mol- mulkining foydalilik darajasini xarakterlovchi asosiy ko‘rsatkich bo‘lib, u har bir so‘mlik mol-mulk hisobiga to‘g‘ri keladigan sof foyda summasini ifodalaydi. Mazkur ko‘rsatkich sof foyda summasini jami mol-mulk qiymatiga bo‘lish va 100 foizga ko‘paytirish orqali aniqlanadi: R = Sof foyda x 100% Jami mol-mulk qiymati Yuqoridagi rentabellik ko‘rsatkichlarini “Sharq” fermer xo‘jaligi ma’lumotlari asosida tahlil qilib o‘rganganimizda quyidagi ma’lumotlarga ega bo‘lindi (11.7-jadval). |