S d a d a y e V p a r a z I t o L o g I y a

Bitlar (Anoplura) 
turkumining vakillari faqat sutemizuvchilarda parazitlik 
qilib yashaydigan qon so ‘ruvchi ektoparazitlardir. Bitlaming 300 ga yaqin turi bor. 
M DH mamlakatlarida 40 ga yaqin turi uchraydi.
Bitlaming tanasi dorzoventral tomonga qarab yassilangan. Bosh qismida o g ‘iz 
apparati, sezgi organlari joylashgan, K o'zlari oddiy, aynm larida esa k o ‘zlari umu- 
man bo'lmaydi. Bir juft 3-5 b o 'g 'im li kalta m o'ylovlari sezgi a ’zolari vazifasini 
bajaradi.
65-rasm . P arxo‘rlar va ju n x o ‘rlar:
1-kaptar p a rx o 'ri, 2 -q o ‘y ju n x o 'r i, 3-ot 
ju n x o ‘ri, 4-it ju n x o ‘ri.
173

---

O g 'iz apparati sanchib-so'ruvchi tipda tuzilgan. Bir juft maksillalar, gipofarinks 
va pastki lab uzun nina shaklida b o ii b , xartumchaning ichida joylashgan. Bit 
chaqqanda o g 'iz a ’zolari xartumchadan tashqariga chiqib, terini jarohatlaydi va qon 
so'radi. So'lak bezlarining mahsuloti qon ivishiga qarshilik ko'rsatadi. Tananing 
k o ‘krak qismi bir-biriga qo'shilib ketgan 3 ta segmentdan tuzilgan b o ‘lib, 3 ju ft yu- 
rish oyoqlariga ega. Qanotlari bo'lmaydi. Oyoqlari tirnoqlari bilan tugaydi. Hasha- 
rotning jinsiga qarab oxirgi qorin segmentining shakli turlicha bo'ladi. U rg'ochi 
bit qom ining oxirida o 'roqqa o'xshagan 1 juft o'simtasi bo'ladi. Jinsiy teshigi sak- 
kizinchi qorin segmentida joylashgan. Erkaklarining jinsiy teshigi to'qqizinchi seg- 
mentdajoylashgan. Demak, bitlardajinsiy dim orfizmyaqqol ko'rinadi. Urug'lanishi 
ichki, rivojlanishi chala metamorfozli. Tuxum dan chiqqan lichinkasi 3 marta tullab, 
im agoga aylanadi. Bitlarning tuxurni sirka deyiladi.
Bitlar ixtisoslashgan parazitlar hisoblanadi. Har bir tur hayvonning o 'zig a xos 
biti bo'ladi. Bu turkumga 3 ta oila kiradi:
1. 
G em atopidlar (H eam atopidae) 
oilasi vakillarining ko'zi yo'q , tanasi tukcha- 
lar bilan qoplangan, faqat quruqlikdagi sutemizuvchilarda (primatlardan tashqari) 
parazitlik qiladi. Fil, ot, ch o 'ch qa, qoramol, quyon va b u g 'u bitlari shular ju m la- 
siga kiradi (66-rasm).
Bu bitlar parazitlik qilish bilan birga kuydirgi, cho'chqalarda o 'lat kasalligini 
ham tarqatadi.