Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

 
hning asosiy usullari. 
ing ierarxik modeli. 
U
g shunday ko`rinishdagi bir tuzilishiki, unda 
m
o`rinishda ifodalanadi. Quyida bunday turdagi 
m
g sxematik ravishdagi ko`rinishi keltirilgan. Unda bitta 
«Xizmatchi» deb atalgan asosiy segment bo`lib, u pastdagi segmentlar bilan 
b
keyi
bilan xam bog`langan. Masalan, kompensatsiya segmenti 
ko`rsatgichlar va ish xaqi tarixi segmentlari bilan bog`langan. 
sxematik tarzda quyidagicha ko`rsatish m
Kadrla
ma’lum
r deb atalgan 
Kadrlar bulimi

otlar bazasi 
Kadrlar 
Xizmatchilar 
programmasi 
pro
Nom
Man
Kod
Man
Oila
i 
zili 
grams
i 
sabi 
emak, ma’lumot bazalar
ylashishidan foydalangan xo
eriladi. 
2.Ma’lumotlar bazalarini tuzis
Ma’lumotlar bazasin
shbu model ma’lumotlar bazasinin
a’lumotlar daraxtsimon kk
a’lumotlar bazasinin
og`langan (Kompensatsiya, Ish yo`nalishi, Afzalliklar). U esa o`z navbatida 
ngi segmentlar
viy axvoli 
To‘lov 
ko‘rsatgichlari 
Kancha ishlagan 
Tul
Um
Solik 
Oyligi 
ov darajasi 
umiy tulov 
Afzalliklar 
Sug‘urta 
Pensiya tulovi 
ushimcha tulov 
K
Boshka afzalliklar 
 
MBBS 
To‘lovlar
programmasi 
programs 
Afzalliklar 
programmasi
 
programs
Moliya bulimit 
Buxgalteriya 
143

---

144
Fan 1 
Fan 3 
Fan 2 
Talaba 1 
Talaba 2 
Talaba 3 
Talaba 4 
Talaba 5 
Endi ba’zi tushunchalarga izox berib ketamiz. 
Segment
deb har bir yozuvdagi 
ma’lumotga aytiladi. Yozuvdagi eng yuqori o`rinda joylashgan segmentni 
ildiz
segment deb ataladi. 
Ko`rsatgich
esa yozuvga biriktirilgan shunday bir ma’lumot 
elementiki, u boshqa yozuvning absolyut yoki nisbiy adresini ko`rsatadi. Ierarxik 
ko`rinishdagi ma’lumotlar bazasida ma’lumotlar bir-biri xuddi shunday 
ko`rsatgichlar orqali bog`langan bo`ladi. Masalan «Xizmatchi» segmentining 
oxirida Kompensatsiya, Ish yo`nalishi, Afzalliklar segmentlarini bilan aloqani 
aniqlaydigan ko`rsatgichlar bo`lishi mumkin.
Ma’lumotlarning tarmoqli ko`rinishdagi modeli. 
Bu ko`rinishdagi ma’lumotlari bazasining modeli shunday bir mantiqiy modelki, u 
ko`pdan-ko`pga ko`rinishdagi aloqalarni ifodalash uchun juda qulay. Quyida 
bunday ma’lumotlar bazasining modelini ko`rishimiz mumkin. Bunda 
universitetda o`qiyotgan talabalar va ular o`rganayotgan fanlar orasidagi aloqa 
keltirilgan. Lekin ushbu ma’lumotlar bazasida ko`rsatgichlar oldingisiga qaraganda 
ko`proq miqyosda ishlatiladi. 
Ma’lumotlarning relyatsion modeli. 
Bu xildagi ma’lumotlar bazasi modelida ma’lumotlar bir-biri bilan bog`liq ikki 
o`lchamli jadvallar shaklida ifodalanadi. Barcha jadvallardagi ma’lumotlar bir-biri 
bilan bog`liq bo`lishidan tashqari, ular biror bir umumiy elementlarga xam ega 
bo`lishlari mumkin. Quyidagi sxemada ushbu xol tushunarli tarzda tasvir qilingan. 
Bu yerdagi har bir jadvalning yozuvi yoki qatori bir biri bilan o`zaro bog`liq. Har 
bir ustun esa maydon deb ataladi. Jadvallarning o`zaro bog`liqligidan kelib