Alishe r navoiy nom idagi sam arqand davlat uni versiteti

Tinglash
Mashq 
bajarish 
Ko`rish 
 
-
musiqa asarini 
(kuy, qo’shiq) 
tinglaydi; 
-
mushoxada qildi; 
-
baholaydi; 
-
qiyoslaydi; 
-
taxlil qiladi; 
 
-
asarni nota 
yozuvini 
ko’radi; 
-
notalar 
yozilishi, 
sanog’i, ritm, 
temp, metr, 
lad-
tonalliklarni 
asar nota 
yozuvida 
-
o’qiydi; 
-
yozadi; 
-
so’zlaydi; 
-
fikrlaydi; 
-
musiqaga mos 
harakatlar 
bajaradi; 
-
raqsga tushadi; 
-
bolalar cholg’u 
asbobolarida 
chaladi;. 
 

---

23
Jadval-3 
Pedagogik texnologiyaning so`zlash jarayonida o`qituvchi va o`quvchi 
faoliyati hamda ular uchun zarur bo`lgan vositalar: 
O`qituvchi 
O`quvchi 
Faoliyati 
Vositalari 
Faoliyati 
Vositalari 
-
so`zlash; 
-
tushuntiris
h; 
-
savol–
javob; 
-
bahs; 
-
munozara; 
muhokama; 
-
rahbarlik; 
-
tanbeh; 
-
rag`batlant
irish; 
-
nazorat; 
-
ijodkorlik. 
-
matnlar; 
-
axborot 
(mavzu) va u 
haqidagi 
bilim; 
-
mantiq; 
-
malaka; 
-
mahorat
; 
-
dunyoq
arash; 
-
nutq; 
-
intonats
iya; 
-
diksiya; 
-
artistiz
m; 
-
obrazlili
k. 
- tinglash; 
- o`zlashtirish; 
- savol-javob; 
- yozib olish; 
- bayon qilish; 
- yodda saqlash; 
- 
mushohada 
qilish; 
- 
axborot
to`plash; 
Va boshqalar. 
-
moti
vlar; 
-
diqq
at;
-
xoti
ra; 
-
mus
iqiy 
eshitish; 
-
qobi
lyat; 
-
mal
aka; 
-
ko`n
ikma; 
-
dun
yoqarash; 
-
nutq
; 
-
into
natsiya; 
-
diks
iya; 
va boshqalar. 

---

24
Bu jadvaldagi har bir tushuncha va ular orasidagi bog`liqliklar alohida 
tizimni tashkil qiladi. Bu yerda pedagogik texnologiya asosan psixologik 
omillarga, jumladan o`qituvchining pedagogik mahorati, malakasi, o`quvchining 
iste`dodi, iroda, xotirasiga bog`liqligiga e`tiborni qaratish lozim.
Jadval-4 
Ko`rsatish (ko`rgazmali) o`quv jarayonida o`qituvchi va o`quvchi faoliyati 
hamda ular uchun zarur bo`lgan vositalar.
O`qituvchi
O`quvchi
Faoliyati 
Vositalar 
Faoliyati 
Vositalar 
-
ko`rsat
ish; 
-
namoy
ish qilish; 
-
tasvirla
sh; 
-
kuylab 
berish; 
-
ijro 
etish; 
-
yozib 
ko`rsatiush; 
-
amaliy 
misollar; 
-
nazorat
; 
-
tahlil; 
-
rahbarl
ik 
-
tushunt
irish. 
-
sinf 
doskasi; 
-
bor; 
-
nota 
yozuvi; 
-
plakatlar; 
-
chizmalar; 
-
kompyuter; 
-
musiqiy 
yozuvlar; 
DVD,VCD, 
CD; 
-
cholg`u 
asboblari; 
-
audio video 
tasvirlar; 
-
darsliklar 
va boshqalar. 
-
ko`rish; 
-
kuzatish; 
-
o`zlashtirish; 
-
taqqoslash; 
-
yozish, chizish; 
-
harakatlarni 
o`rganish; 
umumlashtirish; 
-
tahlil qilish; 
-
xulosalash va 
boshqalar. 
-
diqqat; 
-
xotira; 
-
kuzatuvchanli
k; 
-
qobilyat;
-
nota daftari; 
-
cholg`u 
asbobi; 
-
qalam, 
ruchka; 
-
musiqali 
disklar;
-
kassetalar. 

---

25
Jadval-5 
Mashqlar bajarish jarayonida o`qituvchi va o`quvchi faoliyati va zarur vositalar. 
O`qituvchi
O`quvchi 
Faoliyati 
Vositalar 
Faoliyati 
Vositalar 
-
mashq 
bajarish 
tartibini 
ko`rsatib berish; 
-
interval, 
akkord, 
uchtovushlik 
va 
hokazolarni 
kuylash; 
-
ovoz 
hosil 
qilish; 
-
nafas olish, 
sarflash; 
-
talaffuz; 
-
intonatsiya; 
-
soz; 
-
ansambllilik
; 
-
jo`rsiz 
kuylash. 
-
topshiriqlar
; 
-
cholg`u 
asboblari; 
-
nota 
yozuvi; 
-
tarqatma 
materiallar; 
-
nazorat 
savollari; 
-
nota 
daftari; 
-
uyga 
vazifa. 
-
tushunish; 
-
bajarish; 
-
takrorlash; 
harakatlarni bajarish; 
-
mustaqil 
ishlash; 
-
fikrlash; 
-
umumlashtirish
; 
-
o`z 
ijrosini 
nazorat qilish
-
tafakkur; 
-
xotira; 
-
eshitish 
qobilyati; 
-
cholg`u 
asboblari; 
-
qobiliyat; 
-
mashq 
daftari; 
-
fortepian
o 
-
turli 
o`quv 
materiallari va 
hokazolar 

---

26
Mashqlar o`zlashtirishni mustahkamlaydigan o’quv jarayoni hisoblanadi. 
Mashqlar har fanda, jumladan musiqa darslarida o’ziga xos mazmunda bo’ladi. 
Masalan, musiqa tinglash faoliyatida kuyning tonalligini o’lchovi, tempini, 
harakteri, janrini aniqlash musiqa savodxonligi faoliyatida interval va akordlarni 
aniqlash, intervallarni tuzish, dinamik tuslarini aniqlash, nazariy tahlil qilish, 
jamoa kuylash jarayonida ovoz sozlari (vokal, xor) mashqlarini kuylash asarini 
murakkab joylarini mashq qilish, saf intonasiya, diksiya ustida ishlash, major va 
minor uchtovushliklarini kuylash, jo’rsiz kuylash va x.k shular jumlasindandir. 
Har bir fan (dars)ning o’ziga xos xususiyati bo’lishi tabiiydir. Musiqa 
o’qitishning ham o’ziga xoslik tomonlari ko’p. Bu uning tashkiliy tuzilishi va 
amaliy ijrochilik bilan bog’liq ko’rinishlarida yaqqol namoyon bo’ladi. Shuning 
uchun darsning har bir faoliyat turida ilg’or pedagogik texnologiyalardan 
samarali foydalanish mumkin. Darsda olib boriladigan o’qituvchini turli faoliyat 
shakllari ma’ruza, hikoya, tushuntirish, namoyish qilish, ko’rsatish, tinglantirish, 
suhbat, savol – javob, jamoa bo’lib kuylash ovoz sozlash mashqlari kabilarni har 
birini mazmun va mohiyati mavjud shart – sharoit, o’qituvchi va o’quvchilar 
imkoniyatiga muvofiq tarzda texnologiyalarni tadbiq etish mumkin. Bunda 
musiqa o’qituvchisining ham o’ziga xos xususiyatlari namoyon bo’ladi. Musiqa 
san’atiga muhabbat, qiziqish, darsni emosional ko’tarinki ruhda o’tkazish, o’zida 
artistlik, rejissyorlik, dramaturglik, mahoratlarini rivojlantirib borish, bolalarni 
sevish, ulardagi musiqiy qobiliyat va qiziqishlarni e’tiborga olish ularni ro’yobga 
chiqarishga intilish, yaxshi xonandalik, cholg’uchilik mahoratiga ega bo’lishlik 
shular jumlasidandir. Chunki, o’qituvchining ta’kidlab o’tilgan xususiyatlarning 
o’zi ham darsda o’quvchilar uchun texnologik ibrat xizmat qilishi mumkin. 
Agar o’qituvchida mavjud xususiyatlar bo’lmasa har qanday pedagogik 
texnologiyalar ham quruq, mazmunsiz va qiziqarsiz, samarasiz bo’lib qolishi 
ham hyech gapmas. Chunki har qanday ta’lim shakli, modeli, turi o’qituvchining 
pedagogik mahorati, bilimi, malakasi va artislik iqdorisiz kutilgan natijani 
bermasligi aniq.

---

27
Ma’lumki, musiqa o’qituvchisi o’quv tarbiya ishlarini baravariga olib 
boradi. O’quvchilarni musiqa san’ati orqali tarbiyalashda o’qituvchining yaxshi 
sozandalik mahorati, yaxshi ovozga ega bo’lishi nota o’qish, turli vositalardan 
oqilona va o’rinli foydalana olishi, so’z mahorati, o’quvchilarni qobiliyatlarini 
oshira bilishi muhim. Jonli ijro (cholg’u asboblarda chalish, qo’shiq kuylash) 
etilgan kuy- qo’shiq sinfda o’quvchilarga o’zgacha ruhda ta’sir etadi, 
kayfiyatlarini ko’taradi.
Musiqa o’qituvchisi bulardan tashqari darslarni kuzatib borishi lozim. 
Doimiy kuzatishlar sababli o’qituvchi pedagogik mahoratini oshirib boradi. U 
vaziyatni baholashga, o’quvchilarni ichki tuyg’u, qiziqish va qobiliyatlarini 
sezishga o’rganadi. Kuzatish birinchi sinfdan -yettinchi sinfga qadar davom 
etadi. Bunda qo’llanilayotgan usul, shakl va pedagogik texnologiyalarning ham 
samaradorlik, qulaylik bolalar uchun qiziqarli va o’ng’aylik jihatlari aniqlanib 
boriladi. 
Musiqa ta’limining o’ziga xosligi tashkiliy tuzilishi, amaliy ijrochilik 
faoliyatlari, shuningdek o’qitish usullari, ularning samaradorligini ta’minlovchi 
omillar, vositalar tahlili va ularni umumiy ijodiy – ijobiy jihatlarini 
umumlashtirish musiqa ta’limini o’zigagina xos bo’lgan yangi turlarini ishlab 
chiqish imkonini berdi. Bular ham o’z maqsadi va bajaradigan vazifasi mazmun 
va 
mohiyatiga 
ko’ra 
pedagogik 
texnologiya 
bo’lib, 
ularni 
musiqa 
mashg’ulotlariga tadbiq etish yaxshi natija bermoqda. Bunday darslar 
o’quvchilarda yaxshi kayfiyat, jo’shqinlik, ko’tarinki ruh va intilishni 
kuchaytirmoqda. Ular qatoriga hozirgi kunda ilg’or, tashabbuskor o’qituvchilar 
tomonidan keng qo’llanilayotgan quyidagi texnologik darslarni alohida 
ko’rsatishimiz mumkin: 
konsert darslar; 
viktorina darslari; 
intervyu darslari; 
konkurs darslari; 
yo’naltiruvchi darslari; 

---

28
doira stol atrofidagi darslari; 
o’z – o’zini anglash darslari; 
o’yla – izla top; 
kuyni top; 
himoya darslari; 
quvnoqlar va zukkolar darslari; 
bahs – munozara darslari; 
men dirijyor darslari; 
musobaqa darslari va h.k. 
Bu darslarning har biri o’z tuzilishi, vazifasi, maqsadi va metodik 
asoslariga egadir. Boshlang’ich sinflarda musiqa darslarini o’yin tarzida 
(qo’shiqlarni, o’yin orqali, tashkil etish, musiqaga raqsga tushish “chigil yozdi 
o’yin”lari) olib borilganda o’quvchilarning faolligi oshadi va ular berilgan 
topshiriqlarni nisbatan oson bajaradilar. Manashu aytib o’tilganlarning o’ziga 
ham musiqa darslarini o’z tabiatiga ko’ra yangi – yangi o’ziga xos va zamonaviy 
interfaol usullardan foydalanishida keng imkoniyatlariga ega ekanligini 
ko’rsatadi va yana bir -bor o’rinda musiqa o’qituvchisining zukkoligi, mahorat, 
tajribasi va qanday texnologiyalardan, qanday faoliyat mavzularini o’tishda, 
pedagogik shart –sharoit va o’quvchilarning qiziqishi va imkoniyatlarini hisobga 
olgan holda tanlashi va qo’llashi hal qiluvchi yahamiyat kasb etadi. 
Masalan, 
konsert 
darslarini 
o’quvchilarda 
sahna 
madaniyatini 
shakllanishiga, o`zlarini ko`pchilik oldida ko`rsatish, yaxshi imkoniyatlarini 
namoyish etish, o`zini artistlardek tutish xislatlarini o`sishiga, viktorina darslari 
o`quvchilarda topqirlik, izlanuvchanlik, tez fikrlash, eslab qolish qobilyat va 
ko`nikmalarini rivojlanishiga, bahs – munozara darslari ham o`quvchilarni 
mustaqil 
fikrlash, 
hozirjavoblik, 
mavzu 
va 
masalalarga 
ijobiy 
yondoshish,nutqlarini teranlashib borishiga ijobiy ta`sir etadi. 
Quvnoqlar va zukkolar darsida o`quvchilar o`zlarining topqirlik, 
zukkolik, xushyorlik, maqsad sari intilish kabi sifatlarini namoyish etadilar. 

---

29
Tahlil darsida musiqa savodi, musiqa tinglash, qo`shiq kuylash 
jarayonlarida o`tilgan asarlarni mukkammal tahlil qilishga e`tibor qaratiladi, 
bunda o`quvchilarni nazariy savodxonlik malakalari muhim rol o`ynaydi. 
O`yin darslari juda xilma – xil shakllarda o`tkazilishi mumkin. Masalan, 
musiqiy cholg`ular mavzusini o`tganda o`quvchilarga turli xildagi musiqa 
cholg`u asboblari surati solingan kartochkalar beriladi. O`qituvchi magnitafon 
yordamida biror bir milliy cholg`u asbobida ijro etilgan musiqani eshittiradi. 
Oquvchilar o`z navbatida musiqiy asar qanday cholg`u asbobida ijro etilganligini 
qo`llaridagi kartochkalar orqali ko`rsatadilar. Eng faol qatnashgan va topqir 
o`quvchilar baholanadilar va rag`batlantiriladilar. Viktorina, konsert, bahs – 
munozara, kuyni top kabi darslar o`quvchilarning nazariy va amaliy 
o`zlashtirgan bilimlariga asoslangan holda o`tkaziladi. Dars – sayohat esa ijodiy 
jamoalarga, turli madaniy – ma`rifiy tadbirlarga yoki bo`lmasa video tasma 
yordamida tabiat qo`yniga, shaharlarga musiqiy sayohat tarzida uyushtiriladi.
Musiqa darslarini tshkiliy tuzilishi va shakllariga ko`ra yana keng 
qo`llaniladigan quyidagi turlarini ham ko`rsatib o`tish mumkin: 
1.
Tashkiliy darslar; 
2.
Aralash darslar; 
3.
Dominantali (darsdagi biron bir faoliyat turi qo`shiq kuylash, 
musiqa 
tinglash, 
musiqa 
savodxonligi, 
musiqiy 
ijodkorlik 
boshqalaridan ustunroq bo`ladi) darslar;
4.
Kontrol – tekshiruvchi darslar; 
5.
Umumlashgan darslar; 
6.
Intervyu darslar; 
7.
Himoya darslari; 
8.
Yakunlovchi darslar.

---

30