Koreya tarixi

2 .2 . X I X a s r d a K o r e y a
K o r e y a X I X a s m i n g
1800 yili van C h in jo n in g vafotid an ke-
b i r in c h i y a r m id a
y in tax tg a u n in g 11 y o sh li o 'g 'li Su n jo
(1 8 0 0 -1 8 3 4 ) o 'tirad i. Y an a ik k ita van 
(h u k m d o r) h am o 'sm irlik y o sh id a taxtga ch iq q an b o 'lib , van X o n - 
jo n (1 8 3 4 -1 8 4 9 ) 8 y o sh id a, van C h x o ljo n (1 8 4 9 -1 8 6 3 ) esa 17 y oshd a 
b o 'lg an . M azk u r h u k m d o rlarn in g barch asi an d o n lik K im lar su lo la- 
si ay o llarig a u y la n g a n lik la ri bois, 60 y ild an o rtiq ro q vaqt d av o m id a 
am ald a h o k im iy at u la m in g x o tin larin in g q arin d o sh larig a tegish li 
b o 'lg a n . Bu d av r m a m lak atd a p o ra x o 'rlik n in g k u ch ay ish i, iq tiso- 
d iy o tn in g p asay ish i, d eh q o n la r q o ‘z g 'o lo n la ri, x ristian lik va u m u - 
m an, h u rfik rlik n in g ta 'q ib o stiga o lin ish i b ilan xarak terlan ad i.
Bu d av rd a K o rey ad a siy o siy h a y o t ch e k la n g a n b o 'lib , m a m lak at 
agrar, a so san , n atu ral x o 'ja lik va k u sta r (h u n a rm a n d ch ilik ) ish la b
ch iq a rish g a a so sla n g a n ed i. M a n u fa k tu ra va m a sh in a -fa b rik a la r 
san o ati b o 'lm a g a n . K a tla y er eg alari so liq lard an o zo d etilg an . X IX
asr o 'rta la rid a u lar m a m la k a t yer fo n d in in g 47 fo izid an k o 'p ro g 'ig a
e g a lik q ilg an lar. H atto , b u d av rd a y erla rn in g b ir q ism i d av lat 
ro 'y x a tig a h a m k iritilm ag an . S o liq la rn i to 'la sh , aso san , o 'ta qash - 
s h o q lik d a y ash o v ch i d e h q o n la m in g z im m a sig a tu sh g an . D e h q o n - 
larn in g b o r - y o 'g 'i 10 fo izig in a o 'z la rin in g y erla rig a ega b o 'lg a n la r. 
Q o lg an lari y erlarn i ijarag a olib ish la g a n la r yoki p o m e sh c b ik la rn in g
y erid a n q u llik sh a ro itid a fo y d a la n g a n la r. A so siy so liq la rn i to 'la sh
va m a jb u riy a tla rn i b a ja rish q a sh sh o q d eh q o n la rn in g ch e k ig a tu sh - 
g an. X IX asrn in g b irin ch i y arm id a 40 d an o rtiq so liq la r b o 'lg an .
X IX a s m in g b irin c h iv a rm id a K oreya d o im iy q iy in ch ilik la m i b o s- 
h id an k ech irg an . S u v to sh q in i (1814 va 1 8 1 7 y illa r), h o silsiz lik va oc- 
h a rch ilik ( 1 8 0 9 ,1 8 1 4 ,1 8 1 5 ,1 8 3 2 yillar), ep id em iy a (1 8 1 5 ,1 8 2 1 -1 8 2 2 , 
1833 y illard a) sh u lar ju m la sid a n d ir N atijad a ah o li soni k am ayg an . 
O ch arch ilik va q ash sh o q lik tu fayli d eh q o n lar ijara y erlarin i tash lab
to g 'la rg a q o ch ib k etish ad i. U la r to g 'd a g i ch a n g a lz o rla m i yoq ib, u 
yerda k ich ik -k ic h ik yer m ay d o n lari o ch ish ad i. X IX a sr o 'rta la rid a
K o rey a yer fo n d in in g d ey arli 1/3 qism i tash lan d iq h o lg a k elib qo- 
lad i. K o 'p ch i]ik d eh q o n lar d ay d i h ay o t k ech irib , n atijad a ch eg ara- 
d osh m a m lak atlarg a k o 'ch ish o m m av iy tu s ola b o sh lay d i
A y n an b u n d a y v aziy atd a X o n G y o n n e " a d o la t" o 'rn a tish u c-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

88
V IB o b C hO SO N SU L O LA SI. 2 §. So nggi Choson
h u n P x y o n a n p ro v in siy asid a y irik d eh q o n la r q o 'z g 'o lo n i (1 8 1 1 - 
1812 yy.)( X am g y o n , C h e ju lo o ro li (1813 y.) va S e u ld a (1813, 1815 
y illard a) g 'a Ia y o n la r boTib o 'tg a n . A y n iqsa, van C h x o ljo n n in g
h u k m ro n lik y illarid a g 'a la y o n la r b u tu n m a m la k a tn i q a m ra b old i.
1862 y ili m am lak atd a 20 d an ortiq u y ezd larn i q am rab o lg an
y irik q o 'z g 'o lo n la r b o T g an . Q o 'z g 'o lo n c h ila r a m a ld o rla rn in g
o 'z b o sh im ch a lig i va z o 'ra v o n lig in i tu g atish n i, sh u n in g d e k , so liq - 
larn in g k a m a y tirilish in i talab q ilib ch iq q an lar. 1862 va 1863 y il- 
la rd a q o 'z g 'o Io n c h ila r to m o n id an C h x v e C h e U ( 1 8 2 4 -I8 6 5 )n in g
" to n x a k " g 'o y a si ilgari su rild i. "O d a m O sm o n g a te n g ", - d ey d i 
C h x v e C h e U. U m a m lak at h o k im iy a tid a n ah o lin in g h ar biri b ilan
y axsh i m u n o sa b a td a b o T ish in i, d e h q o n la rn i q a sh sh o q lik d a n xalo s 
q ilish n i, sh u n in g d e k , a m a ld o rla rn in g m a n sa b la rifa tin i su iste'm o l 
q ilm a slik la rin i talab q ilg an . O x ira td a h a y o t y o 'q , sh u n in g u ch u n
ham o d am lar o 'z o m a d la rin i d u n y o v iy h ay o td a n k u tish g a h aqlilar. 
T en glik h aq id ag i to n x ak g 'o y a si k o n fu tsiy lik n in g y u q o ri va qu yi 
tab aq a h aq id ag i taT im o tin i rad etg an . T o n x ak ( "s h a r q iy ") n o m - 
li y angi taT im ot 
soxak
("g 'a rb iy ta T im o t" y o x u d k ato lik taT im oti) 
taT im o tig a q a ra m a -q a rs h i h o ld a talq in etilg an . C h x v e C h e U o 'z
g 'n y a la rin i m u siq a o rqali ifo d alag an boT ib, u n in g q o ‘sh iq lari o 'z
v aq tid a d eh q o n la r o 'rta sid a o 'z ig a x o s ch a q iriq q a ay lan g an .
T e v o n g u n b o s h q a r u v i 
1864 yili taxtga 11 y oshli van K ojon
oY irad i. Bu tu n h o k im iy at u nin g ota- 
si Li Xi In qoYida to 'p lan g an ,