A. A. Ibragimov, V. U. Xo’jayev, O. M. Nazarov bioorganik kimyo

Karboksiangidrid usuli.
 
1966 yilda 
R.Hirschman 
peptidlarni 
suvli muhitda sintezi uchun N-karboksiangidridlarni (
, Leyks 
angidridlari, oksazolidindionlar) qo’llashni taklif etdi. U bu usul 
yordamida ribonukleazani 
oqsilini bo’lagini sintez qildi. Bu 
usulni asosida erkin aminokislotani fosgen bilan ta’sirlanishi yotadi. 
Reaksiya aminokislotani 
atsillash orqali boshlanib, halqalanish 
natijasida reaksion qobiliyatli angidrosimon intermediatni hosil 
bo’lishi bilan boradi. Hosil bo’lgan angidrid o’zining uglerod va 
kislorod o’rtasida joylashgan karbonil guruhi bilan nukleofil 
reaksiyaga kirishadi, chunki ikkinchi karbonil guruh kislorod va azot 
o’rtasida joylashganligi uchun elektrofilligi kam bo’lib, oson ketuvchi 
guruh hisoblanadi. Karbamat osongina parchalanib, peptid va 
karbonat angidrid hosil qiladi. Fosgen kondensatlovchi agent 
vazifasini bajaradi, chunki angidrid hosil bo’lgandan so’ng u ikkinchi 
aminokislotaga almashinadi. Angidrid va karbamat ajralib chiqmaydi 
va reaksiyani nazorat qilish qiyindir. Hosid bo’lgan peptid yana 
atsillanish reaksiyasiga kirishib, angidrid hosil qilishi va uchinchi 
aminokislota hujumiga uchrashi mumkin. Leyks angidrididan 
foydalanib bajariladigan usul gomopolimerlarni sintezi uchun juda 
qulaydir. Bu usul faqat
10.2 da olib borilganligi uchun “
pH- 
tarozi 
“deb yuritiladi. Shu bilan bir qatorda Vudvord reagenti va Bello 
reaktivlari (2-etoksietoksikarbonil-1,2-digidroxinon) ham peptid 
sintezida keng qo’llaniladi. 

---

104 
Qattiq fazali usul.
 
1963 yil 
R.Merrifield
peptid sintezini polimer 
tashuvchi asosidagi qattiq fazali usulini taklif etdi. Bu usulni mohiyati 
shundaki sintez qilib olinadigan polipeptid zanjir erimaydigan polimer 
tashuvchiga biriktirgan holatda hosil qilinadi. Bunda oraliq 
mahsulotlarni ajratib olish osonlashadi va peptidlarni eruvchan emas 
bo’lish muammosi to’liq xalos bo’linadi. Kondensirlovchi agent va 
himoyalangan aminokislota ishtirokida kimyoviy jarayonlar to’la-
to’kis boradi. Himoya guruhlari va kondensatsiya usullari
rasematlanishni 
sodir 
bo’lmasligini 
ta’minlashi 
kerak. 
- guruhlari va
usullarini qo’llash 
natijasida eng yaxshi natijalar olinadi. Bradikinin gormoni sintezi. 
R.Merrifield
tomonidan 70% unum bilan amalga oshirildi. 1 gramm
polimerga 0,1-0,3 Mmol peptid to’g’ri keladi. Polimer tashuvchi 
sifatida organik erituvchilarda yaxshi bo’kuvchan hamda kimyoviy va 
mexanik barqarorlikka ega stirol va divinilbenzolni xlormetillangan 
mikrog’ovakli sopolimeri keng qo’llaniladi. Peptidni smoladan 
ajratish 
+ anizol; 
+ 
; 
; 
; 
va boshqa regantlar; ba’zida ammonoliz, 
gidrazinoliz, gidroliz usullari qo’llanadi. Umumiy tarzda peptid sintezi 
quyidagicha amalga oshiriladi: 
1. Aktiv guruhli polimer olish. 
2. 
himoyalangan
oxirgi aminokislotani birikishi.

---

105 
3. 
himoya guruhlarni( 
) uzish, masalan,
¸ yordamida. 
4. Ikkinchi 
himoyalangan aminokislota bilan birikishi (masalan, 
DCC) 
5. Zanjirni uzaytirish (3 va 4 bosqichlarni kerakli miqdorda qaytarish). 
6. Sintez kilingan peptidni ajratish 
, himoya 
guruhlarni uzish va tozalash.
Peptidlarni avtomatik qattiq fazali sintezi 
sintezatorda
amalga 
oshiriladi.