A. A. Ibragimov, V. U. Xo’jayev, O. M. Nazarov bioorganik kimyo

5-Bob. Lipidlar kimyosi. 
5.1.Lipidlar tuzilishi va xossalari. 
Reja: 
1. Lipidlarni gidrolizlanuvchi fraksiyasi. 
2. Yog’ kislotalar turlari.
3. Fosfolipidlar. 
4. Lipidlar tarkibidagi quyi molekulyar birikmalar. 
Tayanch iboralar
:
triglitseridlar, sterinlar, yog’ kislotalari, 
fosfolipidlar, aminospirt xolin, membranalar, sintez, gidroliz, 
sovunlanish reaksiyasi. 

Muammoli vaziyat
: Fosfolipid ishqoriy gidrolizi natijasida hosil 
bo’ladigan moddalarni to’liq kimyoviy formulalarini yozib 
chiqing. 
 
Lipidlar gidrolizlanadigan va gidrolizga uchramaydigan 
fraksiyalardan iborat bo’ladi. Birinchi fraksiyasini neytral yog’lar 
tashkil etadi, ular triglitseridlar deb ataladi. Ikkinchi fraksiyani 
lipoidlar yoki yog’simon moddalar deydilar.
Lipidlarning asosiy qismi triglitseridlardan (I) iborat bo’ladi. 
Ularning gidrolizi natijasida gliserin(II) va sovun(III) hosil bo’ladi.

---

157 
NaOH
H
2
O, t 
0
+ RCOONa + R'COONa + R"COONa
CH
2
CH
2
CH
O
COR
O
COR
O
COR''
CH
2
CH
2
CH
OH
OH
OH
I II III
Yog’-moy tarkibiga kiruvchi kislotalar uchtadan o’n sakkiztagacha 
uglerod atomi tutadi. С6 dan boshlab uglerod soni juft bo’ladi. Yog’ 
kislotalarini eng keng tarqalganlari qatoriga palmitin(С16), 
stearin(С18) kislotalar kiradi. Jami yuzdan ortiq yog’ kislotalar
ajratib olingan.
Nomlanishi
. Trigliseridlarni nomlari yog’ kislotalarining 
nomlaridan kelib chiqadi. Masalan, I formulasida R = R

= R

= 
stearin kislota qoldig’i bo’lganda yog’ tristearat(IV) deb nomlanadi. 
Boshqa holat: R = olein kislota qoldig’i R

= palmitin kislota 
qoldig’i R

= stearin kislota qoldig’i. Bunda yog’ning nomi 
glitseriloleopalmitostearat bo’ladi.