A. A. Ibragimov, V. U. Xo’jayev, O. M. Nazarov bioorganik kimyo

Polisaxaridlar
(glikanlar) 
monosaxaridlarning 
polikondensatlanishi natijasida hosil bo’ladigan polimerlar.
Gomopolisaxaridlar 
bir tur monomerdan iborat bo’ladi. 
Kraxmal
.
U hayotda katta rol o’ynaydi. Kraxmal o’simliklar 
zahirasidagi uglevodi hisoblanadi. Kraxmal boshoqli o’simliklarning 
donida, boshqa o’simliklarning urug’ida, kartoshkaning hosilida 
to’planadi. Eng oddiy enzimatik gidroliz natijasida eriydigan oligo- va 
mono-saxaridlarga (maltoza, glyukoza) aylanadi. Ular shu holatda 
o’simliklarning o’sishida uning tuzilishi va energiyasi uchun 
sarflanadi. Kraxmalning suvda eriydigan amiloza deb ataluvchi qismi 
ham bor (20%) - buni eruvchi kraxmal deb ataladi. Amilozaga yod 
ta’sir qilinsa ko’k-binafsha rang beradi. Amilopektin degan qismi ham 
bor (80%). U sovuq suvda erimaydi. Issiq suvda yopishqoq yelim 
hosil qiladi. Yodda qizil rang beradi. Kraxmal molekulasining bir 
qismi: 
O
OH
H
CH2OH
H
H
O
H
H
O
OH
H
CH2OH
H
H
OH
H
OH
O
O
O OH
H
OH
H
H
CH2OH
H
OH
O H
H
OH
H
H
CH2OH
H
OH
O
O
O
OH
H
CH2OH
H
H
OH
H
H
O
OH
H
CH2OH
H
H
OH
H
OH
O
O
O H
H
OH
H
H
CH
2
H
OH
O

---

154 
Kraxmal asosiy oziq mahsuloti hisoblanadi va organizm uchun asosiy 
energiya manbai bo’lib xizmat qiladi.
Amiloza glyukoza monomerini 
har xil darajada polimerlangan (n
20000-200000) tarmoqlanmagan 
yoki 
kam 
tarmoqlangan 
zanjirlaridan 
iborat 
gomologlari 
aralashmasidan tuzilgan bo’ladi.
Amilopektin 
esa 
amilozadan 
farqli 
ravishda, 
kattaroq 
molekulyar massaga ega bo’lib (100000 dan 1000000 gacha), juda 
shoxlangan molekulaga egadir. 
 
Glikogen.
Glikogen 
ham 
D-glyukozaning 

-
glyukozamin bog’lanishidan hosil bo’ladi, ammo undagi asosiy 
zanjirga

- 
holatda 
ulangan 
yon 
shoxchalar, 
amilopektindagidan ancha zichroq joylashgan bo’ladi. Glikogenning 
tuzilishidagi asosiy farqlardan biri, unda kraxmaldagiga o’xshash 
spiral holdagi tuzilish yo’q. Glikogen molekulasi yanada shoxlangan 
va shuning uchun uning tuzilishi yanada ochiqroq. 
Sellyuloza.
U o’simliklar tana hujayralarining asosi 
hisoblanadi. Tabiiy toza sellyulozaning molekulyar massasi 20000000 
dan kam bo’lmaydi. Undagi glyukozid qoldiqlarining soni 10000 dan 
ortiq bo’ladi. Sellyuloza asosan yog’ochdan va paxtadan olinadi. 
O
H
H
HO
H
H
H
OH
CH
2
OH
CH
2
OH
CH
2
OH
O
H
H
HO
HO
H
H
H
OH
O
O
OH
H
H
H
HO
H
H
O
OH
n
CH
2
CH
2
OH
O
H
H
HO
H
H
H
OH
O
OH
H
H
H
HO
H
H
O
O
O
O
O
O
H
H
HO
H
H
H
OH
O
OH
H
H
H
HO
H
H
O
CH
2
OH
CH
2
OH

---

155