‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

tarbiyaviy funksiyasi.
Darslik asosan mamdan iborat boiib, u o‘z navbatida ta’rif 
beruvchi matn, bayon etuvchi, mulohaza yurituvchi matnlarga 
bo‘linadi. Bundan tashqari darslikda qo‘shimcha komponentlar 
ham ishtirok etishi muhim hisoblanadi: savollar, topshiriqlar, 
masala va mashqlar, eslatmalar, jadvallar, muhim termin, ta’rif va 
tushunchalami alohida shriftlar bilan ajratilishi, grafik va 
illyustrativ materiallardan iborat boiishi, sarlavhalarga ajratilishi.
Darslik bilan о‘quv jarayoni o‘zaro bog‘liq boiib, unda 
savollar, topshiriqlar, jadvallardan, statistik, xronologik m aiu- 
motlar va hokazolardan o‘z o‘rnida foydalanish lozim.
Darsliklardagi savollar va topshiriqlar ta’lim konsepsiyasi 
asosida tuzilgan va metodik nuqtayi nazardan to‘g‘ri joylashtirilgan 
(kamol toptirish maqsadi da yoki rasmlar orqali ifodalangan) 
boiishi lozim. Ular, asosan, quyidagi uch guruhga boiinadi.
Birinchi guruhga bilimlarni musta’kamlash, o‘zIashtirilgan 
narsalami esga tushirish va malakalarni shakllantirishga doir savol 
va topshiriqlar kiradi.
Ikkinchi guruh tafakkumi o‘stiradigan (mustaqil ishlashni, 
toqqoslash, umumlashtirish, baholash, xulosa chiqarish, bilimlar
119

---

tizimini musta’kamlash, aniqlash va tajribaga solishni talab 
qiladigan) savol va topshiriqlardan iboratdir.
Uchinchi gurnh o‘zIashtirilgan bilimlami amalda qoilashga 
(mustaqil ishlami bajarish va malakalami egallashga) doir savol va 
topshiriqlami o ‘z ichiga oladi.
Darslikda dastuming barcha talablari aks etishi va asosiy 
g‘oyaIar, xulosalar yaqqol ifodalanishi lozim.
Darslikni bolalarga mosIashtirishSda quyidagilami alohida 
e’tiborga olishni bilish kerak: 
/
- materiallami darsliklarga to‘g‘ri taqsimlash;
- o‘quvchilarga beriladigan vazifalami asta-sekin qiyin- 
lashtirib borish (tizimga solish);
- o‘quvchilarga tabaqali 
yondashishni 
nazarda tutish 
(topshiriqlami qiyin yoki osonligiga qarab tanlash);
- dars da, uy vazifalarini bajarishda, takrorlashda asosiy va 
qo‘shimcha materiallami ajratish;
- darslikdagi savol va topshiriqlaming moijallangan vaqtga 
mosligi va o‘quvchilami qiynab qo‘ymasligi;
- darslikning mazmuni (o‘quvchilami qiziqtirishi, matnlar- 
ning g‘oyaviy va estetik jihatlari) uni o‘rgatishning metodik 
tizimiga muvofiq boiishi;
- darslik tilining osonligi va ravonligi, o‘quvchilar nutqini 
o‘stirish uchun namuna b o ia olishi.
Darslikning asosiy komponenti uning matnidir. Matnlar asosiy 
va qo‘shimcha materiallardan (murojaat, hujjat, xrestomatiya va 
hokazolardan) hamda tushuntirishlardan iborat boiadi.
Darslikni tahlil qilishda uning tuzilishi, mavzulaming о in i, 
iilyustratsiyalarga boyligi va eng muhimi o‘quvchilarga ta’siri 
hisobga olinishi kerak. Mana shu talablar amalga oshirilishi uchun 
har bir yangi darslikni yaratishning o‘ziga xos muammolarini 
to‘g‘ri hal qilish, darslik o ‘quv-metodik ishlarining asosi boiishi 
kerakligini nazarda tutish shart.1 Darslikni tahlil qilishda uning 
tuzilishi, mavzulaming o‘mi, iilyustratsiyalarga boyligi va eng
} 
Peter M enck Looking Into Cbssrootns:
Papers on Didactics. 2010-y
120

---

muhimi o‘quvchilarga ta’siri hisobga olinishi kerak, Mana shu 
talablar amalga oshirilishi uchun har bir yangi darslikni yaratish- 
ning o‘ziga xos muammolarini to‘g‘ri hal qilish, darslik o‘quv- 
metodik ishlarining asosi boiishi kerakligini nazarda tutish shart.