O‘zbеkiston rеspublikаsi

Kutiladigan miqdor
- bu mumkin bo‘lgan barcha natijalarning o‘rtacha 
o‘lchangan qiymatlari. Bu yerda har bir natijaning ehtimoli ushbu mos qiymatlarning 
takrorlanish chastotasi yoki o‘lchovi. 







n
i
i
i
n
n
x
x
х
х
X
E
1
2
2
1
1
)
(





,
Bu yerda:
i
x
- mumkin bo‘lgan natija; 
i

- ushbu natijaning paydo bo‘lish 
ehtimoli, 



n
i
i
1
1

. 
Masalan, firma yangi mahsulot ishlab chiqarmoqchi, agar firmaning yangi 
mahsuloti bozorda muvaffaqiyatga erishsa, har bir aksiyani 10000 so‘mdan sotish 
mumkin, agar muvaffaqiyatga erishmasa, bir aksiya uchun 1000 so‘m olinadi. Firma 
mahsulotining bozorda muvaffaqiyatga erishish ehtimoli 0,6 ga teng bo‘lsa, 
kutiladigan dividend qiymati quyidagicha aniqlanadi: 
6400
1000
4
,
0
10000
6
,
0
)
(





X
E
so‘m/aksiya. 
Chetlanish
- bu haqiqiy natija bilan kutiladigan natija o‘rtasidagi farq bo‘lib, u 
tavakkalchilikdan (yo‘qotishdan) darak beradi. Ushbu farq qancha katta bo‘lsa 
yo‘qotish, ya’ni tavakkalchilik ham shuncha yuqori bo‘ladi. Faraz qilaylik 
tadbirkorning bir oylik soliq to‘lovi 400 ming so‘m, soliq to‘lashdan qochganlik 
uchun jarima 10 000 ming so‘m. Agar soliq inspeksiyasining yashirgan soliqni 
aniqlash ehtimoli 1/5 bo‘lsa, tadbirkor uchun natijaning kutiladigan qiymati:
E (x) = 4/5 × 400

1/5 × 10 000 = 320 

2000 = 

1 680 ming so‘m. 
Demak, soliqdan qochish tadbirkorga foyda keltirishdan ko‘ra zararli ekan. 

---

107 
Noaniq holat natijalarining mumkin bo‘lgan chegaralari – o‘zgaruvchanlik deb 
ataladi. Faraz qilaylik talaba o‘qishdan keyin qo‘shimcha ish izlayapti. Uning uchun 
ikkita variant mavjud. Birinchisi, firmada sotish bo‘yicha menedjer bo‘lib ishlash, 
unda sotilgan mahsulotdan % shaklida maosh oladi. Agar tovar aylanmasi yaxshi 
bo‘lsa, oyiga 1 500 ming so‘m, yomon holatda esa 800 ming so‘m maosh olish 
ehtimoli bor. Sotish hajmini yaxshi yoki yomon bo‘lish ehtimoli 1/2. 
Ikkinchi variant firma adminstrasiyasida qat'iy belgilangan oklad bo‘yicha 
maosh olish. Bunda maosh miqdori 900 ming so‘m, ammo shtat qisqarib, talaba 
ishsiz qolishi va bo‘shaganda 700 ming so‘m kompensasiya olishi mumkin (ehtimoli 
10 %). Quyidagi 8.1-jadvalda mumkin bo‘lgan natijalar va ularning ehtimoli 
keltirilgan.