O‘zbеkiston rеspublikаsi

8.2- jadval 
Haqiqiy natijalarni kutiladigan natijalardan chetlanishi, ming so‘mda 
Ish joyi 
Sotuvdan foiz shaklida 
Qat’iy oklad shaklida 
 
natija 
Chetlanish 
natija 
chetlanish 
Birinchi 
1 500 
350 
800 
350 
Ikkinchi 
900 
20 
700 
180 
Manba: shartli raqamlar 
2
1

=0,5 (1500 

1 150)
2
+ 0,5 (800 

1 150)
2
= 61 250 + 61 250 = 122 500 
2
2

=0,9 (900 

880)
2
+ 0,1 (700 

880)
2
= 360 + 3 240 = 3 600 
Ko‘rinib turibdiki, har ikkala variant dispersiyalari keskin farq qiladi. Agar bu 
dispersiyalarni kvadrat ildizdan chiqarsak standart (o‘rtacha kvadrat) chetlanish hosil 
bo‘ladi.
Standart chetlanish (o‘rtacha kvadratik chetlanish ham deyiladi), bu 
dispersiyadan olingan kvadrat ildizga teng, ya’ni:



2
, bu yerda 

- standart 
chetlanish. 
Birinchi ish joyi uchun standart chetlanish 
350
122500
1



so‘m. 
Xuddi shunday yo‘l bilan ikkinchi ish joyi uchun standart chetlanish 
60
3600
2



so‘m.
Bu shundan darak beradiki, birinchi variantda ikkinchi variantga nisbatan 
tavakkalchilik (risk) yuqori. Ikkala mezon ham bu yerda bir hil vazifani bajaradi, gap 
ularning qaysi biri foydalanishda o‘ng‘ayligida. Ko‘rinib turibdiki ikkala holda ham 
ikkinchi ish joyi birinchiga qaraganda kamroq tavakkalchilikka (yo‘qotishga) ega. 
8.2. Tavakkalchilikka bo‘lgan munosabat 
 
Yuqoridagi misoldan ko‘rdikki, kim tavakkalchilikka borishga moyil bo‘lmasa, 
ikkinchi ish joyiga boradi, nima uchun deganda bu ish joyida kutiladigan daromad 
kamroq tavakkalchilak bilan bog‘liq.
Insonlar tavakkalchilikga borishga tayyorligi bo‘yicha uch turga bo‘linadi: 
tavakalchilikga borishga moyil, tavakkalchilikga borishga qarshi, ya’ni moyil emas 
va tavakkalchilikka befarq qaraydigan insonlar. 
Tavakkalchilikga qarshi bo‘lgan inson deganda shunday inson tushuniladiki, 
kutiladigan daromad berilganda, u tavakkalchilik bilan bog‘liq natijalarga nisbatan, 
kafolatlangan natijani ustun ko‘radi. Agar tavakkalchilikga qarshi insonni iste’molchi 
deb qarasak va u oladigan daromadiga iste’mol tovarlar majmuasini sotib olib, uni 
iste’mol qilishdan ma’lum darajada naf oladi deb faraz qilsak, biz iste’molchining 
tavakkalchilik bilan bog‘liq daromadining naflik darajasi bilan qanday bog‘liq 
ekanligini ko‘rishimiz mumkin (8.1-rasm).

---

109