O‘zbеkiston rеspublikаsi

Nazorat va muhokama uchun savollar 
 
1.
Monopoliyaga qarshi qonunlarning maqsadi va ahamiyati nimadan iborat? 
2.
Jahonda ilk bor monopoliyaga qarshi qabul qilingan qonun va uning 
ahamiyati. 
3.
Monopol hokimiyatga ega bo‘lgan firmalarning narxni belgilash 
strategiyasining asosini nima tashkil etadi? 
4.
“Adolatli foyda olishni na`minlaydigan narx” aniqlanadi? 
5.
Narx belgilashda iste’molchi ortiqchaligini egallash. 
6.
Narxlar diversifikatsiyasi turlari va ularga xarakteristika bering. 
7.
Iste’molchi daromadiga ko‘ra narx qanday belgilanadi? 
8.
Tovarlar kategoriyasiga qarab, ularga narx belgilashning shartlari 
nimalardan iborat? 
9.
Iste`mol xajmiga ko‘ra narxlar diversifikatsiyasi deganda nima tushuniladi? 
10.
Haridorning rezerv narxi qanday o‘lchanadi? 

---

213 
16-bob. MEHNAT BOZORI VA KORXONALARDA MEHNAT
RESURSLARIDAN FOYDALANISH 
 
16.1. Raqobatlashgan mehnat bozori 
 
Ishlab chiqarish omillari bozori deganda, mehnat, xom ashyo, kapital, yer va 
boshqa ishlab chiqarish resurslari bozori tushuniladi. Resurslar bozoridagi talab va 
taklif iste’mol tovarlari bozori ta’sirida shakllanadi. Shuning uchun ham resurslarga 
bo‘lgan talab hosila talab bo‘lib, firmaning ishlab chiqarish hajmidan va uning
xarajatlariga bog‘liq. Ishchi kuchiga bo‘lgan talabni alohida firma uchun qaraymiz. 
Bozor (tarmoq) talabini aniqlash uchun tarmoqqa qarashli firmalar talablari yig‘ib 
chiqiladi. 
Faraz qilaylik, firma ishlab chiqarish omillaridan foydalanib mahsulot ishlab 
chiqaradi. Boshqaruvchi firmaga yana qo‘shimcha qancha ishchi kuchini yollashni 
aniqlamoqchi. Buning uchun firma har bir qo‘shimcha ishchi kuchini yollashdan 
qancha daromad olishni va ushbu birlik yollangan ishchi kuchidan foydalanish uchun 
qancha xarajat ketishini bilishi kerak bo‘ladi. Qo‘shimcha yollangan bitta ishchi 
kuchidan olinadigan qo‘shimcha daromad mehnatning chekli daromadliligi deyiladi 
va u 
L
MRP
orqali belgilanadi. 
Mehnatning chekli daromadliligi 
L
MRP
ning iqtisodiy ma’nosi shundan 
iboratki, ya’ni u qo‘shimcha bir birlik ishchi kuchidan foydalanib qo‘shimcha ishlab 
chiqarilgan mahsulot hajmini 
)
(
L
MP
, qo‘shimcha bir birlik ishlab chiqarilgan 
mahsulotdan olinadigan qo‘shimcha daromad 
MR
ga ko‘paytirish orqali aniqlanadi:
MR
MP
MRP
L
L


(1), bu yerda 
L
MRP
- mehnatning chekli daromadliligi; 
L
MP
- 
mehnatning chekli mahsuloti;
MR
- chekli daromad. 
Ushbu muhim bo‘lgan (1) munosabat iste’mol bozori raqobatlashganmi yoki 
yo‘qmi har qanday raqobatlashgan omillar bozori uchun o‘rinlidir. Masalan, kapital 
bozori uchun: 
,
MR
MP
MRP
K
K


bu yerda 
K
MRP
- kapitalning chekli
daromadliligi;
K
MP
- kapitalning chekli mahsuloti; 
MR
- chekli daromad. Yer 
bozori uchun:
MR
MP
MRP
t
t


. 
Raqobatlashgan bozor sharoitida chekli daromad bozor narxiga teng, ya’ni 
P
MR

bo‘lgani uchun, chekli mehnat daromadliligi quyidagicha aniqlanadi: 
,
P
MP
MRP
L
L


(2). 
Chekli daromadning kamayish qonuniga ko‘ra, mehnatning chekli mahsuloti 
ish vaqti uzayishi bilan kamayib boradi. Demak, 
L
MRP
chizig‘i narx o‘zgarmasa 
ham pastga qarab yo‘nalgan bo‘ladi (16.1-rasm). 
I
- chiziq raqobatlashgan iste’mol bozoridagi firmaning 
L
MRP
chizig‘i (bu 
yerda firma monopol hokimiyatga ega emas). 
II
chiziq iste’mol bozorida monopol 
hokimiyatga ega bo‘lgan firmaning 
L
MRP
chizig‘i. 

---

214