213
16-bob. MEHNAT BOZORI VA KORXONALARDA MEHNAT
RESURSLARIDAN FOYDALANISH
16.1. Raqobatlashgan mehnat bozori
Ishlab chiqarish omillari bozori deganda, mehnat, xom ashyo, kapital, yer va
boshqa ishlab chiqarish resurslari bozori tushuniladi. Resurslar
bozoridagi talab va
taklif iste’mol tovarlari bozori ta’sirida shakllanadi. Shuning uchun ham resurslarga
bo‘lgan talab hosila talab bo‘lib, firmaning ishlab chiqarish hajmidan va uning
xarajatlariga bog‘liq. Ishchi kuchiga bo‘lgan talabni alohida firma uchun qaraymiz.
Bozor (tarmoq) talabini aniqlash uchun tarmoqqa qarashli firmalar talablari yig‘ib
chiqiladi.
Faraz qilaylik, firma ishlab chiqarish omillaridan
foydalanib mahsulot ishlab
chiqaradi. Boshqaruvchi firmaga yana qo‘shimcha qancha ishchi kuchini yollashni
aniqlamoqchi. Buning uchun firma har bir qo‘shimcha ishchi kuchini yollashdan
qancha daromad olishni va ushbu birlik yollangan ishchi kuchidan foydalanish uchun
qancha xarajat ketishini bilishi kerak bo‘ladi. Qo‘shimcha yollangan bitta ishchi
kuchidan olinadigan qo‘shimcha daromad mehnatning chekli
daromadliligi deyiladi
va u
L
MRP
orqali belgilanadi.
Mehnatning chekli daromadliligi
L
MRP
ning iqtisodiy ma’nosi shundan
iboratki, ya’ni u qo‘shimcha bir birlik ishchi kuchidan foydalanib qo‘shimcha ishlab
chiqarilgan mahsulot hajmini
)
(
L
MP
, qo‘shimcha bir
birlik ishlab chiqarilgan
mahsulotdan olinadigan qo‘shimcha daromad
MR
ga ko‘paytirish orqali aniqlanadi:
MR
MP
MRP
L
L
(1), bu yerda
L
MRP
- mehnatning chekli daromadliligi;
L
MP
-
mehnatning chekli mahsuloti;
MR
- chekli daromad.
Ushbu muhim bo‘lgan (1) munosabat iste’mol bozori
raqobatlashganmi yoki
yo‘qmi har qanday raqobatlashgan omillar bozori uchun o‘rinlidir. Masalan, kapital
bozori uchun:
,
MR
MP
MRP
K
K
bu yerda
K
MRP
- kapitalning chekli
daromadliligi;
K
MP
-
kapitalning chekli mahsuloti;
MR
- chekli daromad. Yer
bozori uchun:
MR
MP
MRP
t
t
.
Raqobatlashgan bozor sharoitida chekli daromad bozor narxiga teng, ya’ni
P
MR
bo‘lgani uchun, chekli mehnat daromadliligi quyidagicha aniqlanadi:
,
P
MP
MRP
L
L
(2).
Chekli daromadning kamayish qonuniga ko‘ra, mehnatning chekli mahsuloti
ish vaqti uzayishi bilan kamayib boradi. Demak,
L
MRP
chizig‘i narx o‘zgarmasa
ham pastga qarab yo‘nalgan bo‘ladi (16.1-rasm).
I
- chiziq raqobatlashgan iste’mol bozoridagi firmaning
L
MRP
chizig‘i (bu
yerda firma monopol hokimiyatga ega emas).
II
chiziq iste’mol
bozorida monopol
hokimiyatga ega bo‘lgan firmaning
L
MRP
chizig‘i.