A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov
Hujjatlarni buxgalteriyada qayta ishlash bosqichlari
Yüklə 4,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Hujjatlarni buxgalteriyada qayta ishlash bosqichlari
H ujjatlam i guruhlash - bu ulami mazmuniga k o ‘ra bir xil guruhlarga to ‘plashdir. U bir xil hujjatlar bo‘yicha umumiy xulosa chiqarish imkonini beradi. Bu esa guruhlangan m a’lumotlami ishlatishni ancha osonlashtiradi. Gumhlashning maqsadi har xil mablag‘lar yoki manbalar bo‘yicha m a’lum davr uchun yig‘ma (umumlashgan) m a’lumotlarga ega boiish d an iborat. Shu bilan birga dastlabki hisobni yuritish ham soddalashadi. Masalan, materiallar harakatiga doir hujjatlar har bir nomenklatura raqamining kirimi va chiqimi bo ‘yicha; kassa hujjatlari pul m ablag‘larining maqsadli tushumi va sarflanishi bo‘yicha va h.k. bo‘yicha guruhlanishi mumkin. Hujjatlami guruhlash maxsus jamlovchi yoki gumhlovchi vedomostlarda amalga oshiriladi. 95 Jamlovchi vedomostlar dastlabki hujjatlaming buxgalteriyaga kelib tushishiga qarab to ‘ldiriladi. Hisobot davri oxirida ularda tegishli k o‘rsatkichlar bo‘yicha jami hisob-kitob qilinadi. Masalan, sotilgan mahsulotlami xaridorlar bo‘yicha j o ‘natish jam lam a vedomosti. Guruhlovchi vedomostlar buxgalteriya hisobida aks ettiriladigan x o ‘jalik muomalalari to ‘g ‘risidagi m a’lumotlami bir tizimga keltirish uchun tuziladi. Ular m a’lum belgilari bo‘yicha tanlangan hujjatlardan m a’lumotlami o ‘tkazish bilan bir vaqtda to ‘ldiriladi. Masalan, butun korxona bo‘yicha hisoblangan ish haqi va ushlanmalar turlari bo‘yicha gumhlash vedomosti. H ujjatlam i taksirovka qilish - ularda ko‘rsatilgan natural va mehnat o ‘lchovlarini umumlashtiruvchi pul o ‘lchoviga o ‘tkazishni nazarda tutadi. Agar xo‘jalik muomalasi natural o ‘lchovlarda (metr, kg, dona va h.k.) ifodalangan bo‘lsa, ulaming miqdori bir birligining bahosiga ko‘paytiriladi. Masalan, limit-zabor vedomostlarini taksirovka qilish. Agar hujjatlarda mehnat to ‘lovlari (soat, ish kuni) ko‘rsatilgan bo‘lsa, u holda vaqt birligining qiymatiga ko‘paytiriladi. Masalan, ish vaqtini hisobga olish tabelidagi ishlangan vaqt bo‘yicha ish haqi hisoblash. Hujjatlar taksirovka qilingandan so‘ng aloqa qiluvchi schyotlar va xarajat moddalari bo‘yicha kontirovka qilinishi kerak. Kontirovka qilish usullari buxgalteriya hisobining korxonada qo‘llaniladigan shakliga bog‘liq. Kontirovka - bu dastlabki va yig‘ma hujjatlarda xo‘jalik muomalasining summasi debeti va krediti bo‘yicha aks ettirilishi lozim b o‘lgan schyotlaming ko‘rsatilishi. Ushbu maqsadda ko‘pchilik dastlabki hujjatlarda maxsus joy ajratiladi (avans hisobotida, kirim va chiqim kassa orderlarida, kassa daftarida va boshqalar). Agar jam lam a hujjat boMsa, ko‘rsatilgan yozuv uning oxirida keltiriladi. H ujjatlam i so ‘ndirish - hujjatlarda ulaming ishlatiiganligi to ‘g ‘risida «olindi», «toMandi» yoki «so‘ndirildi» degan shtamplami bosish yo ‘li bilan belgi qo‘yish. 96 Barcha pul hujjatlari ulami qayta ishlatishning oldini olish maqsadida tezkor tarzda so‘ndiriladi. Boshqa barcha hujjatlar ular schyotlarga yozilganidan so‘ng adashib qayta yozish yoki qandaydir suiiste’mollarning oldini olish uchun joriy tartibda so‘ndirilishi lozim. Agar korxonada hisobning avtomatlashtirilgan shakli qoMlanilsa, hujjatlami buxgalteriyada ishlash hisob nomenklaturalarini (buxgalteriyada) tegishli xos raqam (kod) bilan belgilash va hujjatlami pachkalarga komplektlashdan iborat bo‘ladi. Qayta ishlangan hujjatlarga albatta tegishli belgi qo‘yilishi lozim. Bu bilan hujjatni yana qayta ishlashning oldi olinadi. Agar hujjat qo‘lda qayta ishlansa, hisob registriga yozilgan muddati, agar qayta ishlash hisoblash qurilmasi orqali amalga oshirilsa, ularga qayta ishlashga javobgar nazoratchi shtamp orqali belgi qo ‘yadi. Kassa jarayonlariga asos bo ‘luvchi kassa kirim va chiqim orderlariga, to ‘lov vedomostlariga jarayon amalga oshirilgan zahoti qo‘lda yoki shtampda “olindi” yoki “to ‘landi” degan so‘zlar muddati (kun, oy, yil) ko‘rsatilib aks ettirilishi shart. Buxgalteriya hisobida hujjatlar harakati, ya’ni tashkil etish yoki boshqa korxonalar, tashkilotlar, muassasalardan hisobga, qayta ishlashga, arxivga uzatish uchun olinishi ro ‘yxat bilan tartibga solinadi. Hujjat aylanishi ro‘yxatini tuzish ishlarini bosh buxgalter tashkil etadi va hujjat aylanishi ro ‘yxati korxona rahbari tomonidan tasdiqlanadi. R o‘yxatni tuzishdan maqsad, hisob ishlarini osonlashtirish, hujjat aylanishini oqilona tashkil etishdan iborat. Hujjat aylanishi ro‘yxati sxema ko‘rinishida rasmiylashtirilishi mumkin. Yoki jadval ko ‘rinishida bo‘lib, quyidagi rekvizitlarga ega bo‘ladi: hujjat nomi, hujjatni tuzish (nusxa soni, rasmiylashtiruvchi m as’ul, bajarilishga mas’ul, bajarilish muddati) hujjatni tekshirish (tekshirishga m as’ul, kim keltirishi, keltirish tartibi, keltirish muddati), hujjatni qayta ishlash (kim bajarishi, qayta ishlash muddati) arxivga berish (kim beradi, berish muddati), hamda ro‘yxatni tasdiqlash buyrug‘i tartib raqami va muddati, korxona muhri, korxona bosh buxgalteri va rahbari imzosi. 97 Korxona xodimlari hujjat aylanishi ro‘yxatiga asosan, ular faoliyatiga taalluqli hujjatlami tuzadi va taqdim etadi. Hujjatni o ‘z vaqtida to ‘g ‘ri to ‘ldirilishi, belgilangan, muddatda taqdim etilishi, ulardagi m a’lumotlaming ishonchliligiga javobgarlik shu hujjatni tuzgan va imzo chekkan shaxsga yuklatiladi. Korxona bo‘yicha hujjat aylanishi ro ‘yxati bo‘yicha ishlar o ‘z vaqtida bajarilishini bosh buxgalter nazorat etib boradi. Dastlabki hujjatlar, hisob vedomostlari, buxgalteriya hisobotlari va balanslari arxivga topshirilishi majburiydir. Hujjatlar arxivga topshirilgunga qadar buxgalteriyada maxsus binoda yoki korxona rahbari tayinlagan moddiy javobgar shaxs m as’ulligida berkitiladigan shkaflarda saqlanadi. Q at’iy hisobdagi blankalar esa, ular saqlanishini ta’minlaydigan seyflarda, metall shkaflarda, maxsus binolarda saqlanadi. Aniq bir, hisob vedomostiga taalluqli, joriy oyda qayta ishlangan dastlabki hujjatlar xronologik tartibda yig‘ilib arxivga m a’lumotnoma bilan uzatiladi. Kassa orderlari, hisobdorlik hisobotlari, bank ko‘chirmalari ular ilovalari bilan birga xronologik tartibda yig‘iladi va taxtlanadi. B a’zi bir hujjatlar taxtlanmasligi mumkin, ammo ular y o ‘qotilishi yoki suiiste’mollikni oldini olish maqsadida tikib qo‘yiladi. Korxona arxivida dastlabki hujjatlar, hisob registrlarini, hisobotlami saqlash tartibi 0 ‘zbekiston Respublikasi arxivi bosh boshqarmasini materiallarini saqlash ko‘rsatmasiga ko‘ra, o ‘matiladi. Hujjatlami buxgalteriyadan va arxivdan boshqa tarmoq xodimlariga berilishi korxona bosh buxgalteriya ruxsati bilan amalga oshiriladi. Korxonadan hujjatlami faqat aniqlash dastlabki tergov, prokuratura va sud tashkilotlari tomonidan amaldagi qonunchilikga javob bergan hollardagi qarorlariga asosan olinishi mumkin. Hujjat olinishi bayonnoma bilan rasmiylashtirilib, uni bir nusxasi korxonaga tegishli m as’ul xodimga imzo bilan beriladi. Hujjat olgan tashkilot ruxsati va vakili ishtirokida, tegishli m as’ul xodim olingan hujjatdan nusxa olishi 98 mumkin va unda asosni ko‘rsatilishi va olingan muddati ko‘rsatilishi kerak. Yüklə 4,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|