A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov



Yüklə 4,73 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə53/294
tarix24.12.2023
ölçüsü4,73 Mb.
#192262
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   294
Buxgalteriya hisobi A A Karimov, J E Kurbanbayev, S A Jumanazarov

Aralash (kombinatsiyalashtirilgan) hujjatlar
deb, bir nechta 
hujjatlar turining, y a’ni farmoyish va isbotlovchi, isbotlovchi va 
buxgalteriya rasmiylashtiruv hujjatlarining belgilarini birga qo‘shib olib 
boradigan hujjatlarga aytiladi.
Ular bir vaqtning o ‘zida ham mazkur muomalani bajarish 
to‘g ‘risida farmoyish, ham uning bajarilganligi haqida dalolat beruvchi 
(isbotlovchi) 
hujjat 
sifatida 
xizmat 
qilib, 
ushbu 
muomalaning 
bajarilganligini qayd qiladi va shu bilan birga ulami schyotlarda aks 
ettirish tartibi haqida k o‘rsatmalar beradi.
Aralash hujjatlarga misol sifatida bo‘nak (avans) hisobotini 
keltirish mumkin. U hisobdor shaxs tomonidan olingan bo‘nakdan 
qilingan xarajatlami ko‘rsatish uchun tuziladi. Bu xarajatlaming ro‘yxati 
ulami tasdiqlovchi 
hujjatlar ko‘rsatilgan 
holda hisobdor shaxs 
tomonidan bo‘nak hisobotining orqa tomonida keltiriladi. Hisobotning 
yuz tomonida har xil m a’lumotlar - hisobdor shaxsning ismi, sharifi,
87


unga berilgan summa va hokazo keltiriladi. Zarur bo‘lgan hollarda shu 
betning o ‘zida buxgalteriya xodimi tomonidan alohida ajratilgan joyda 
xarajatlar qanday schyotlarda aks ettirilishi kerakligi ham ko‘sratiladi.
Bo‘nak hisobotida muomalaning mazmuni va buxgalteriya yozuvi 
haqidagi m a’lumotlaming mavjudligi uni aralash hujjati sifatida 
tafsiyalaydi. 
Chunki 
unda 
isbotlovchi 
hujjat 
va 
buxgalteriya
rasmiylashtiruv hujjatlarining belgilari birlashtirilgandir.
Aralash hujjatlar tarkibiga shuningdek materiallami chetga yoki 
qayta ishlovga berib yuborish haqidagi nakladnayalar, materiallami 
ombordan berish uchun talabnomalar, kassa kirim va chiqim orderlari va 
boshqalar ham kiritiladi.
Bir hujjat bir nechta hujjatlar turining belgilarini birga olib borish 
katta ahamiyatga egadir. U hisobdagi hujjatlashtirishni yaqqollashtiradi, 
hujjatlami 
ishlashda 
ulardan 
foydalanish 
soddalashtiradi 
va
yengillashtiradi va provardida hisob bosma ish qog‘ozlariga sarflami 
qisqartiradi. Zamonaviy buxgalteriya amaliyotida aralash hujjatlardan 
foydalanish ayniqsa keng tarqalgan.
Tuzilish navbatiga qarab hujjatlar dastlabki (birlamchi) va yig‘ma 
hujjatlarga bo‘linadi. 
Dastlabki hujjat
deb, sodir bo‘lgan muomalalami 
dastlab aks ettiradigan hujjatlarga aytiladi. Ular mazkur muomalalar 
haqiqatda bajarilganligining hisoboti bo‘lib hisoblanadi.
Dastlabki hujjatga misol sifatida materiallar talabnomalarini 
keltirish xizmat qilishi mumkin. Ular materiallami ombordan berilishida 
tuziladi va omborchi tomonidan unga materiallami berish to ‘g ‘risidagi 
farmoyishni bajarilganligi haqida guvohlik beradi. Dastlabki hujjatlar 
tarkibiga shuningdek qabul qilish - topshirish dalolatnomalari, 
nakladnayalar, tilxat, kvitansiyalar va boshqalami kiritish mumkin.
Yig‘ma hujjat
deb dastlabki hujjatlar asosida tuziladigan 
hujjatlarga aytiladi. 
Ularda 
tegishli 
dastlabki 
hujjatlar asosida 
rasmiylashtirilgan muomalalar aks ettiriladi. 
Yig‘ma hujjatlarga 
yuqorida ko‘rib chiqilgan bo‘nak hisoboti, umumishlab chiqarish 
xarajatlarini taqsimlash vedomostlari, kalkulyatsiyalar va boshqalar 
kiradi.
88


Bu hujjatlaming barchasida, dastlabki hujjatlardan olinganlardan 
tashqari yangi m a’lumotlar (hissador shaxs tomonidan amalga oshirilgan 
barcha xarajatlarning umumiy summasi, taqsimlash obyektlariga olib 
boriladigan taqsimlanadigan xarajatlar summasining qismlari, xarajatlar 
moddalari va boshqalar) ham mavjuddir.
Demak, yig‘ma hujjatlar, birinchidan, dastlabki hujjatlaming 
m a’lumotlarini umumlashtirish va y ig‘ma ko‘rsatkichlami olish uchun, 
ikkinchidan hisobga olinayotgan muomalalar to ‘g ‘risida qo‘shimcha 
m a’lumotlar olish 
maqsadida 
dastlabki 
hujjatlar m a’lumotlarini 
umumlashtirish va bu muomalalami yangi bo‘limlarga ajratilgan holda 
aks ettirish uchun xizmat qiladi.
Shundan kelib chiqqan holda, yig‘ma hujjatlardan muomalalar 
haqidagi dastlabki m a’lumotlami ishlash vositasi sifatida foydalaniladi, 
desak bo‘ladi.
Muomalalami qamrab olish usuliga qarab, hujjatlar birgalik va 
jam g‘aruvchilarga bo‘linadi.
Birgalik hujjatlar
bitta yoki bir vaqtning o ‘zida bir nechta 
muomalalami aks ettiradi. Bu xarajatlarning farq qilib turadigan 
xususiyatlari shundan iboratki, ular tuzilib bo‘lganlaridan keyinroq 
buxgalteriya topshirilishi va buxgalteriya yozuvlari uchun ishlatilishi 
mumkin.
Birgalik hujjatlariga kirim orderlari, qabul qilish - topshirish 
dalolatnomalari, to ‘lov talabnomalari, kassa orderlari va hokazolar 
kiritilishi mumkin.
Jam g‘aruvchi hujjatlar
korxonada har xil vaqtlarda (bir hafita, 
dekadada, oyda) amalga oshirilayotgan bir turdagi muomalalami 
rasmiylashtirish uchun xizmat qiladi. Ular korxonada qisqa vaqt ichida 
ko‘plab sodir bo‘ladigan muomalalar bo‘yicha yozib boriladigan 
hujjatlar sonini qisqartirish maqsadida tuziladi.
Yuqorida 
ko‘rib 
chiqilgan 
hujjatlardan 
bo‘nak 
hisoboti 
jam g‘aruvchi hisobotdir. Undan hisobdor shaxs tomonidan bo'nak 
olingandan boshlab o ‘tgan davr ichida qilingan xarajatlar aks ettiriladi.
89


Boshqa jam g‘aruvchi hujjatlar ham uchrab turadi. Ularga masalan, 
limit-zabor kartasi, ish vaqtini hisobga oladigan tabel, bajarilgan ishlar 
vedomosti va hokazodan iborat. Jam g‘aruvchi hujjatlardan foydalanish 
sintetik schyotlar bo‘yicha yozuvlar bir oyda bir marta barcha bir turdagi 
hujjatlaming umumiy yakuni bilan aks ettiriladigan hollarda borgan sari 
keng tarqalib bormoqda.
B a’zi mualliflar hujjatlami shuningdek boshqa belgilari, masalan, 
boshqaruv funksiyalari, qatorlar soni, tuziladigan joyi va shu kabilar 
bo‘yicha ham guruhlaydilar.

Yüklə 4,73 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   294




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin