Fяxrяddиn mustafayev

Tutayuk Validə Xaspolad qızı
(1914-1980) 
 
1934-cü ildə Azərbaycan Dövlət Aqrar Univer-
sitetinin ―Bağçılıq və bostançılıq‖ fakültəsini bitir-
miş, 1949-cu ildə doktorluq dissertasiyası müdafiə 
edərək 35 yaşında biologiya elmləri doktoru elmi 
dərəcəsini alan ilk azərbaycanlı qadın akademik, 
―Şərəf Nişanı‖, ―Oktyabr İnqilabı‖ ordenli, Əməkdar 
Elm Xadimi Tutayuk Validə Xaspolad qızının Azər-
baycanın bütün bölgələrində təbii bitki örtüyünün 
genefondunun, anatomik-morfoloji və genetik xüsu-
siyyətlərinin öyrənilməsində misilsiz xidmətləri olmuşdur. O, 1934-cü ildə 
aspiranturaya qəbul olunaraq, K.A.Timiryazev adına Moskva Kənd Təsərrüfatı 
Akademiyasına ezam edilir, sonralar doğma universitetə qayıdaraq 1939-cu 
ildən ADAU-nun botanika kafedrasına başçılıq edir. Alim 1957-ci ildə 
Azərbaycan EA Botanika İnstitutuna direktor təyin olunur. O, geniş profilli 
botanika, aqronomluq, bitkiçilik və biologiya elmləri üzrə milli kadrların 
hazırlanması üçün Azərbaycan dilində ilk fundamental dərsliklərin müəllifidir. 
1968-1972-ci illərdə V.Tutayukun rəhbərliyi ilə Azərbaycanın qış və yay 
otlaqlarının geniş geobotaniki və genetik tədqiqi aparılmış və bu sahədə 
müfəssəl məlumatlar əldə edilmişdir. V.Tutayuk 250-dən artıq elmi əsərin, o 
cümlədən, 10 ali məktəb dərsliyinin, 9 monoqrafiyanın, çoxlu sayda dərs 
vəsaitlərinin müəllifidir. Onun rəhbərliyi ilə çoxlu sayda elmlər namizədləri və 
doktorları hazırlanmışdır. O, Azərbaycan KP MK-nın üzvü olmuşdur. 
Ağabəyli Ağaxan Ələsgər oğlu
(1904-1980) 
 
Genetika, seleksiya, zootexniya və biologiya 
sahəsində 
tanınmış, dünya şöhrətli alim, 
akademik, Əməkdar Elm Xadimi, «Qırmızı 
Əmək Bayrağı» ordenli, 4 medalla təltif oluan, 
«Qafqaz» yeni yağlı-südlü camış cinsinin 
yaradıcısı, elmin yeni sahəsinin – «Camışarın 
genetikası və seleksiyası»nın və dünyada 
camışçılıq elminin banisi Ağaxan Ələsgər oğlu 
Ağabəylinin kənd təsərrüfatı kadrlarının – 
zootexnik, baytarlıq təbabəti həkimi, aqroom və 
bioloqların hazırlanmasında böyük xidmətləri 
olmuşdur. Alim ölkəmizdə və onun hüdudlarından kənarlarda dərc edilmiş 260-
dan artıq elmi əsərin, 14 mooqrafiya, kitab və dərsliyin, 14 təlimatın müəllifi 
olmuş, onların 130-dan çoxu məhz camışların genetikası və seleksiyasına həsr 
edilmişdir. O, 36 il ADAU-nun «Kənd təsərrüfatı heyvanlarının yetişdirilməsi və 

---

43 
genetikası» kafedrasının müdiri vəzifəsində çalışmışdır. Onun 1978-ci ildə 
Dehlidə keirilən beynəlxalq simpoziumdakı Hindistanın «Murrah» və 
Azərbaycanın «Qafqaz» camış cinslərinin çarpazlaşdırılmasının nəticələrinə həsr 
olunmuş məruzəsi böyük bir sensasiya törətmişdir. Alimin yaradıcılığının əsas 
qayəsini müxtəlif növə malik olan genefondların (qaramal, zebu, camış, dovşan, 
qunduz və s.) seleksiya ilə yaxşılaşdırılması və yüksək məhsullar cinslərin 
yaradılması təşkil etmişdir. O, həm də yeni yüksək yağlı-südlü «Azərbaycan 
camışı» cinsini yaratmış, yerli zebu, onun hibridləri, cersey qaramal cinsinin 
müxtəlif cinslər ilə dönmələri üzərində tədqiqatlar aparmış, onların məhsuldarlıq 
keyfiyyətlərinin genetik xüsusiyyətlərini öyrənməklə məhsuldarlığı artırmaq 
üçün proqnoz-diaqnostik tədbirlər hazırlamışdır. Onun rəhbərliyi ilə 50-dən çox 
namizədlik və onlarla doktorluq disserasiyası müdafiə edilmişdir. A.Ağabəylinin 
elmi-pedaqoji irsi sanki genetik olaraq öz övladlarına da bəxş olunmuşdur. Qızı 
Rəna Ağabəyli biologiya elmləri doktoru, professordur, atasının biologiya 
sahəsindəki elmi irsinin davamçısıdır, onun həyat yoldaşı Urxan Ələkbərov isə 
biologiya elmləri doktoru, professor və akademikdir.