‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

U m u m iy k a s a lla n i s h ( 1 0 0 0 0 0 a h o lig a n is b a t a n )
V ilo y a tla r
B irin c h i m a rta ta sh x is q o 'y ilg a n
2001
2 0 0 2
2 0 0 3
T o s h k e n t sh.
5 4 5 7 0 ,6 9
5 3 9 0 7 ,0 5
5 9 5 8 6 ,3 4
A n d ijo n
4 7 2 5 1 ,5 3
4 5 9 3 1 ,9 2
4 5 4 0 4 ,4 2
B u x o ro
4 8 2 7 3 ,9 6
4 9 5 5 3 ,0 4
5 5 7 9 2 ,0 7
Jiz z a x
2 1 0 1 9 ,8 3
2 0 7 3 5 ,6 2
2 1 2 8 2 ,5 5
Q a sh q a d a ry o
3 6 0 4 7 ,4 7
3 9 1 1 5 ,9 9
3 9 0 4 0 ,3 4
N a v o iy
3 9 6 8 9 ,4 9
4 9 6 1 7 ,8 0
5 8 8 2 1 ,9 5
N a m a n g a n
5 1 0 9 4 ,0 8
5 7 8 7 7 ,6 0
5 6 8 0 3 ,9 5
S a m a rq a n d
2 5 3 9 6 ,6 1
3 4 3 6 0 ,6 2
3 9 4 8 4 ,6 1
S u rx o n d a ry o
3 3 6 3 9 ,4 5
3 2 1 5 1 ,8 7
3 3 1 8 8 ,0 3
S ird a ry o
1 9 8 6 5 ,9 1
• 2 2 6 1 7 ,7 9
2 4 4 9 2 ,5 7
T o sh k e n t
4 0 3 1 4 ,3 0
4 1 4 8 8 ,2 9
4 0 4 5 3 ,4 4
F a rg 'o n a
5 5 0 3 5 ,2 8
4 8 2 9 6 ,2 5
5 0 6 2 8 ,5 2
X o ra z m
6 2 7 3 1 ,9 1
5 7 3 4 7 ,3 4
5 9 0 4 2 ,8 4
Q o ra q a lp o g 'is to n R esp.
4 5 9 1 7 ,1 4
5 0 2 5 5 ,6 8
4 4 3 0 8 ,5 4
0 ‘z b e k is to n R e sp u b lik a si
4 0 6 7 8 ,8 8
4 0 2 6 4 ,3 2
4 2 8 1 3 ,2 1
H ozirgi k u n d a tib b iy o td a o ‘ta m u h im m u a m m o la rd a n y u rak - 
q o n to m ir k a sallik lari, xavfli o ‘sm a la r, sil, n a rk o m a n iy a , s h i- 
k a s tla n is h la rn in g o ld in i o lish ijtim o iy -tib b iy jih a td a n m u h im
aham iyatga ega.
Y u ra k -q o n to m iri k a sallik larin in g o ld in i o lish , u la rn i tez va 
t o ‘la d av olash hozirgi k u n d a tib b iy o t x o d im lari o ld id a tu rg a n en g
m u h im m u a m m o la rd a n b irid ir. K eyingi v a q tla rd a bu k asallik lar 
k o ‘pgina m a m la k a tla rd a k eng ta rq a lm o q d a . A yniqsa riv o jlan g an
70

---

m a m la k a tla r d a (A Q S H , A n g liy a , S h v e tsiy a , B elg iy a, G F R )
y u ra k -q o n to m iri kasalliklari ju d a k o ‘paygan b o ‘lib , o ‘lim ga sabab 
b o ‘adigan kasalliklar o rasida birin ch i o ‘rin d a tu radi. Bu kasalliklar 
(m a s a la n , g ip e r to n iy a ) o d a m y o sh i u lg 'a y g a n sari k o ‘p ro q
u c h ra y d i.
Y u ra k -q o n to m iri kasalligi m am lakat iqtisodiyotiga salbiy t a ’sir 
qiladi. C h u n k i bunday kasallik bilan kasallangan bem orlam i davolash 
katta m ablag‘ talab qiladi. Bu kasalliklarni kam aytirishni faqat tibbiy 
c h o ra - ta d b irla r b ila n am alga o sh irib b o ‘lm aydi, balki ijtim oiy 
jih a td a n davlat m iqyosida am alga oshiriladigan tadbirlarni bajarish 
zaru r. M e h n a t sh aro itin i yaxshilash, aholi yashaydigan jo y larda 
osoyishtalik o ‘rn atish , tozalikka rioya qilish, aqliy m eh n a t bilan 
jism o n iy m e h n a tn i q o 'sh ib olib borish, sifatli ovqatlanish, orga- 
n izm n i ch in iq tirish , sanitariya m adaniyatini yuksaltirish, sog‘liqni 
saqlash sohasi ishini y anada yaxshilash m u h im aham iyatga ega.
X avfli o ‘s m a la r o ‘lim ( ju m la d a n , ra k ) s a b a b la ri o ra s id a
u c h in c h i o ‘rin d a tu rib , biologik, tibbiy, ijtim oiy m u a m m o la rd a n
biridir. R ivojlangan m am la k a tla rd a xavfli o ‘sm alari an iq lan g an
b e m o rla rn in g soni to b o ra ortib borm oqda.
Keksa yoshdagi erk ak lar va ayollar o ‘rtasida uchraydigan xavfli 
o ‘s m a la r u la rn in g oMimiga b ir xil t a ’sir qiladi. 0 ‘sm alar ichida 
a y o lla r jin siy a ’zo la ri, m e ’da raki, keyin nafas a ’zolari raki k o 'p
u c h ra b o ‘lim ga sabab b o ia d i.
R esp u b lik a d a o n k o lo g ik kasalliklar so n i o ‘sm ayotgan b o ‘lsa- 
da, xavfli o ‘sm alar o iim g a k o ‘p ro q sabab b o lm o q d a . M am lakatda 
h a r yili 16— 17 m in g xavfli o ‘sm a la r b o ig a n yangi kasalliklar 
a n iq la n a d i. B e m o rla rn in g 60 foizdan ko ‘p r o g i kasallik o g irla s h ib
k e tg a n d a n so ‘ng a n iq la n m o q d a . Bu hoi onkologik kasalliklarning 
b irla m c h i va ikkilam chi profilaktikasini k u chaytirishni talab etadi. 
S o g iiq n i saq lash vazirligi to m o n id a n «O nkologik kasalliklarning 
o ld in i o lish va kam aytirish» b o ‘y ich a id o ra lara ro d a stu r ishlab 
c h iq ilg a n . Bu d a stu rn i am alga o shirish u c h u n b ir q a n c h a ishlarni 
am alga oshirish talab etiladi.
Xavfli o ‘sm a la rn in g o ld in i olish va davolash c h o ra -ta d b irla rin i 
k o lrish n in g quyidagi xususiyatlari bor:
71

---

1. Bu ish davlat ishi d e b q aralib xavfli o ‘s m a la rn in g o ld in i . 
o lish , d a v o lash usu llari y e ta k c h i m u ta x a sisla r to m o n id a n in s- 
truksiya sh ak lid a ishlab chiqilib, am aliyotga jo riy qilin ad i.
2. O nkologiya yordam i aholiga yaqin b o ‘lishi lozim .
3. Xavfli o ‘sm alarg a qarshi k u rash d a o n k o lo g iy a d isp a n se rla ri 
b o sh c h ilig id a u m u m iy davolash m u assa sala rin in g ishtiroki.
4. Profilaktik ko ‘riklar o ‘tkazib, xavfli o ‘sm alarni vaqtli aniqlash.
O n k o lo g iy a disp an seri reg io n lard a o n k o lo g iy a x izm a t m arkazi
hisoblanadi. Xavfli o ‘sm alarga qarshi ku rash d a a h o lin in g sanitariya 
m a d a n iy a tin i yu k saltirish , sh ifo k o rlarg a b a rv a q t m u ro ja a t qilish, 
k a s a llik la r n in g a so siy b e lg ila r id a n x a b a r d o r b o ‘lish m u h im
aham iyatga ega.
Xavfli o ‘sm alarga qarshi kurashda dunyo olim lari birgalikda ilmiy 
iz la n is h la r olib b o rm o q d a la r va m a ’lu m b ir n a tija la rg a e rish - 
m oqdalar.
Shikastlanish bu davlat aham iyatiga ega boMgan m uam m odir. 
Rivojlangan m am lakatlarda shikastlanish juda ham ko‘p kuzatilm oqda. 
Shikastlanishga qarshi kurash quyidagilardan tashkil topgan:
1. S hikastlanishga d o ir ijtim oiy-tibbiy tek sh irish la r olib borish.
2. Reja asosida turli tashkilotlar bilan profilaktik chora-tadbirlarni 
a m a lg a o s h ir is h (b u ish ta s h k ilo t r a h b a r la r in in g z im m a s ig a
y u k latila d i).
3. Shikastlanish xizm atini im koni boricha aholiga yaqinlashtirish;
S h ik a s tla n is h tu rlic h a b o ‘lad i: ish la b c h iq a r is h , tu rm u s h ,
tra n s p o rt, sp o rt b o ‘yicha. B olalar sh ik a stla n ish in in g o ld in i olishga 
a lo h id a e ’tib o r b e rm o q zarur. S h ik astlan ish n i sta tistik ta lo n , m e h ­
n atg a y aroqsizlik varaqasi, sta ts io n a rd a n c h iq q a n b e m o r kartasi, 
oN ganlik t o ‘g ‘risida shifo k o r g u v o h n o m asi, baxtsizlik hodisasi akti 
b o ‘y ic h a o ‘rganish m u m k in .
S h ik astlan ish sabablarini o ‘rganish, u n in g o ld in i olish b o ‘yicha 
c h o ra -ta d b irla rn i belgilash, h a r b ir h u d u d d a , ta sh k ilo td a sh ik ast- 
lashish s o n in i k am a y tirish tib b iy o t x o d im la rin in g m u h im vazi­
fasidir. Shikastlanish xizm ati bir nech a bosqichdan iboratdir: birinchi 
tib b iy y o rd a m , sh ifo k o rg ach a tibbiy y o rd a m , m alak ali sh ifo k o r va 
ixtisoslashgan travm atologiya yordam i. B irinchi y o rd am n i o d a m la r 
bir-biriga k o ‘rsatadi. M aktabda bolalarga birinchi y o rd am ko‘rsatish
72

---

o ‘rgatiladi. K orxonalarda m axsus birinchi yordam ko‘rsatish punktlari 
b o ‘lib, ular zarur narsalar bilan ta'm in lan g an b o ‘ladi.
0 ‘zb e k isto n d a ixtisoslashgan trav m ato lo g iy a xizm ati tra v m a ­
to lo g iy a va o rto p e d iy a ilm iy -ta d q iq o t in stitu ti, R espublika s h o ­
sh ilin ch tibbiy y o rd am ilm iy m arkazida, travm atologiya b o ‘lim lari, 
kab en itlari, p u n k tla rid a k o ‘rsatiladi.