VULGARIZMLAR USLUBIY VOSITA SIFATIDA
Qurbonov Davronbek– Navoiy davlat pedagogika instituti o‘zbek tili va adabiyoti
fakulteti talabasi.
Annotatsiya:
Ushbu maqola vulgarizmlar va ularning tilshunoslikda uslubiy
vosita sifatida qo`llaniishi haqida.
Kalit so`zlar:
vulgarizmlar, uslubiy vosita, varvarizmlar, ekspressivlik.
Vulgarizm, varvarizmlar qo‘llanilish doirasi chegaralangan so’zlar
guruhiga
kiadi.
Vulgarizmlar
- haqorat ma’nosida qo’llanadigan so’zlar.
Bunday leksemalar
yoki ularning vulgar ma’nolari adabiy til birligi sanalmaydi, ularni qo’llash nutq
madaniyatiga
xilof deb qaraladi, ammo badiiy asar tilida bunday so’zlardan uslubiy
vosita sifatida foydalaniladi.
Ushbu leksik qatlam so`zlarida ko`p hollarda
ekspressivlik ifodalanadi, ya’ni
bunday so`zlar asosan so`zlashuv nutqiga xos bo`lib, mualliflar tomonidan
ekspressivlik hosil qilish uchun ishlatiladi. Bunday so`zlar badiiy asarlarda
qahramon
tilini individuallashtirish maqsadida ishlatiladi. Ana shunday yo`llar bilan nutqning
ta’sirchanligiga erishish mumkin.
Vulgarizmlarda o`ta salbiy munosabat, kamsitish, mensimaslik, haqorat kabi bir
qator ifoda semalari juda ochiq ko`rinib turgan bo`ladi. Bunday so`zlar ko`proq
nominativ ma’nolariga ko`ra emas, ayni shu konnotativ ma’nolariga ko`ra
nutqda
yashaydi.
1
:
Yuqorida aytilgan maqsadga ko`ra yozma badiiy nutqda ham ishlatiladi va
o`ziga xos his- tuyg’uni ifodalaydi.
Yuqorida aytilgan maqsadga ko`ra yozma badiiy nutqda ham ishlatiladi.
Quyidagi
misolda varvarizm so’z so’zlovchining behihoya qattiq g’azbini ifodalsh uchun
qo’llangan:
–
Padaringga la’nat
! – Rais buva tashqariga chiqib battar entikdi. –
“Katta domla” bo`lmoq tugul akademik bo`lmaysanmi! Hali shunaqani o`ynatayki,
1
Yo`ldoshev M. Badiiy matn va uning lingvopoetik tahlili asoslari. Toshkent, 2007 yil. 60-bet.