Uzbekiston respublikasi xalk taъlimi vazirligi navoiy davlat pedagogika

G’alvirsimon suyak 
(os ethmoidale).
G’alvirsimon suyak ponasimon suyak bilan 
qo’shilib kalla skeletining tubini hosil qiladi. U peshona suyagidagi shu suyak nomi bilan 
aytiladigan o’ymada, ponasimon suyak tanasining oldida burun suyagining orqasida joylashgan. 
G’alvirsimon suyak qon tomirlari va asab tolalari o’tadigan teshik va tirqishlar orqali bosh miya, 
ko’z kosasi va burun bo’shlig’i bilan aloqada bo’ladi. 
Bu suyak ikkita yupqa plastinkadan iborat, biri gorizantal joylashgan bo’lib, bosh miya 
bilan burun bo’shlig’ini ajratib turadi. Undagi 18-20 ta mayda teshiklardan hidlov asabi tolalari 
o’tib burun bo’shlig’ini hid bilishini ta'minlaydi. Shu bois burun bo’shlig’ining yuqori qismi hid 
bilish maydoni hisoblanadi. 
Ikkinchi plastinka vertikal joylashgan va yuqoridan pastga qarab yonalgan. Bu plastinka 
burun bo’shlig’ining to’sig’ini hosil qilishda qatnashadi. Burun bo’shlig’ining ikki yon devori va 
ko’z kosasining medial devorlarini g’alvir suyaklaridagi kataklar (labirint) hosil qiladi. Uning 
burunga qaragan yuzasi notekis bo’lib, g’alvir suyagidan ajralgan ikkita chig’anoqlar hosil 
qiladi. Uchinchi pastki chig’anoq esa alohida suyak hisoblanib shu chig’anoqlar oralig’i burun 
bo’shlig’ini uchta nafas yo’liga ajratadi (yuqori, o’rta, pastki). 
G’alvirsimon suyakda labirintlar (katakchalar)ning borligi sababli u havo saqlovchi 
suyaklar qatoriga kiradi. Ular burun bo’shlig’i, ko’z kosasi va miya bo’shlig’i oralig`ida 
joylashgan bo’lib kalla skletiga yengillik beradi, tovushning jarangdorligini ta'minlab, issiqda-
sovutadi, sovuqda-ilitadi.
Chakka suyagi
(os temporale
). Chakka suyagi bir juft suyak bo’lib murakkab tuzilgan 
to’rtta alohida suyak qismlardan iborat (keyinchalik birlashib yaxlit suyakni hosil qiladi): 

---

1.Palla (baliq tangasiga o’xshash) qismi. 
2.Nog’ora (tashqi eshituv yo’liga to’g’ri keladigan) qismi. 
3.So’rg’ichsimon (o’simta) qismi. 
4.Piramida (toshsimon) qismi. 
Chakka suyagining palla qismi baliq tangasini eslatadi va kallani tepa hamda ensa 
suyaklari bilan birlashib kalla skeleti qopqog’ining ikkala yon tomonini hosil qiladi. Uning ichki 
yuzasi miyani qoplagan bo’lib unda qon tomirlari va "barmoq izlari" ko`rinadi. Tashqi 
yuzasidagi suyak o’simtasi yanoq suyagi bilan birlashadi, uning pastrog`ida pastki jag’ suyagi 
bilan bo’g’im hosil qiladigan chuqurcha bor.
Chakka suyagining nog`ora qismi eng mayda qismdir, u tashqi eshituv yo’lini hosil 
qiladi. Uning pastki tomonida bo’yin sohasidagi mushak va paylar birikadigan bigizsimon 
o’simtasi bor.
So’rg’ichsimon qismi tashqi eshituv yo’lining orqasida joylashgan bo’lib, unga 
bo’yinning eng uzun - 
to’sh o’mrov so’rg’ichsimon
mushak birikadi. Uning ichki tuzilishi bir 
qancha katakchlardan iborat bo’lib, kalla skeletiga yengillik berish xususiyatiga ega ekanligi 
ehtimoldan holi emas. O`siqning miyaga qaragan yuzasi sigmasimon egatga to’g’ri keladi.
Chakka suyagining piramidasimon (toshsimon) qismining uchta: oldingi, orqa va pastki 
yuzalari bor. Piramida ichida eshituv va muvozanat a'zolari, yuz asabi, uyqu arteriyasining kanali 
hamda eshituv (Yevstaxiy) naylari joylashganligi bilan murakkabdir. Piramidaning oldingi 
yuzasida bosh miya pushtalarining va uch shoxli asab tugunining izlari, asab tolalarining egat va 
kanallari, o’rta quloqning tomi joylashgan. Orqa yuzada ichki eshituv teshigi joylashgan uning 
davomi kanal bo’lib ichki quloqqa ochiladi (tashqi eshituv yo’li bilan bevosita aloqada 
bo’lmaydi). Bu teshik yuz va eshituv-muvozanat asablarining kirish teshigi hisoblanadi. 
Piramidaning pastki yuzasi kallaning pastki tubiga qaragan bo’lib bigizsimon-
so’rg’ichsimon o’simta oralig`idagi teshik yuz asab tolasi o’tadigan kanalning chiqish teshigi 
hisoblanadi. Piramidadagi bo’yinturuq o`yma ensa suyagining bo’yinturuq chuqurchasi bilan 
qo’shilib bo`yunturuq teshigini hosil qiladi. Aynan shu teshik orqali bo’yinturuq venasi kalla 
bo’shlig’idan bo’yinga chiqadi. Shu yuzada uzunligi 1,5-2 santimetr keladigan ichki uyqu 
arteriyasi kanali ham joylashgan bo’lib, unda shu nom bilan ataladigan arterial tomir o’tadi, u 
bosh miyani qon bilan ta'minlaydigan asosiy qon tomir hisoblanadi. 
Piramidaning pastki sathida eshituv (Yevstaxey) nayi joylashgan. Bu nayning uzunligi 
2,5-3 sm bo’lib, u o’rta quloq bilan halqumni birlashtirib turadi va o’rta quloqqa havo 
o’tkazishda xizmat qiladi.