Таълим психологияси

Tabiiy eksperiment
pedagogik-psixologik masalalarni hal 
Suhbat metodi 
 
Salbiy jihati 
tadqiqotchi 
tergovchiga 
aylanadi 
 
Ijobiy jihati 
samimiyligi, 
erkinligi 
Eksperimentda 
aniqlab 
bo‟lmaydigan 
jarayonlar haqida 
ma‟lumot beradi 
Tadqiqotchini 
ta‟siri bo‟lishi 
mumkin
. 
Psixik hodisalarni o`rganishda suhbat metodidan unumli foydalanish uchun 
tadqiqotchi quyidagi shartlarga amal qilingani lozim: 
 
1.
Suhbat jarayoniga puxta tayyorlanish; 
2.
Suhbatning mavzusi va mazmuni o`rganilayotgan ob‟ektning, shaxsning yoshiga va 
individual xususiyatlariga mos bo`lishi; 
3.
Suhbat jarayonida beriladigan savollarning mazmunli va puxta bo`lishi; 
4.
Tadqiqotchi tomonidan beriladigan savollarga o`rganiluvchining to`g`ri va to`liq javob 
qaytarishiga erishish; 
5.
Suhbat jarayonini aniq muddatga mo`ljallash, uni haddan tashqari cho`zib yubormaslik.

---

13 
Eksperi 
ment 
Laboratoriya 
tajribasi 
Tabiiy 
tajriba 
Maxsus 
asboblarda 
Maxsus xonada 
Maxsus sharoitda 
Tekshiruvchi 
tekshiriluvchi 
o`rtasidagi 
maqsadga 
qaratilgan muloqot 
Makarenko 
jamoaning 
shakllani 
Shini
O`rgangan 
 
qilinganda qo`llaniladi. (Sinfda sun‟iy, odatdagidan boshqacha vaziyat va muhit 
yaratib kuzatish). Bu metodning ilmiy asoslarini 1910 yilda Aleksey Fedorovich 
Lazurskiy (1874-1917) ishlab chiqqan. Tabiiy sharoitda inson psixikasini o`rganishda 
sinaluvchilarning o`zlari bexabar bo`lishi, kundalik mehnat tarzi doirasida amalga 
oshirilishi, mumkin.
Laboratoriya (klinika)
metodi ko`pincha individual (goxo guruhiy) shaklda 
sinaluvchilardan yashirmay, maxsus psixologik asbob-uskunalar, yo`l-yo`riqlar, 
tavsiyalar, ko`rsatma va ilovalardan foydalanib olib boriladi. Inson psixikasidagi 
o`zgarishlarni aniqlaydigan detektorlar, elektron va radio o`lchagichlar, sekundomer, 
refleksometr, anomaloskop, taxistaskop, audometr, esteziometr, elektrotiogramma, 
elektroense-falogramma kabilardan ham foydalaniladi. Laboratoriya eksperimentining 
xarakterli belgisi faqat uning laboratoriya sharoitida maxsus psixologik asboblar 
yordamida o`tkazishlarida va sinaluvchining hatti - harakatlari yo`l-yo`riqqa binoan 
sodir bo`lishi bilangina emas, balki sinalayotganligini biladigan sinaluvchi (garchi 
odatda, sinalayotgan kishi eksperimentning mohiyati nimadan iboratligini, konkret 
nimani va nima maqsadda tadqiq qilinganayotganligini bilmasa ham) kishining 
munosabati bilan ham belgilanadi. Laboratoriya eksperimenti yordamida diqqatning 
xossalarini, idrok, xotira va boshqalarning o`ziga xos xususiyatlarini tadqiq qilingan 
mumkin. 
Biografiya (tarjimai hol) metodi inson psixikasidagi ayrim o`zgarishlarni to`liqroq 
o`rganish maqsadida qo`llaniladi. Bunda avtobiografik ma‟lumotlar, xarakteristikalar, 
xatlar (boshqa shaxs bilan yozishmalar), esdaliklar, kundaliklar, badiiy asardagi 
tavsiflar, baholar, magnitofon yozuvlari, fotolavhalar, hujjatli filmlar, taqrizlar 
o`rganilayotgan shaxsni to`laroq tasavvur etishga xizmat qiladi. Biografik ma‟lumotlar 
odamlarning o`zini o`zi tarbiyalash, nazorat qilingan, idora etish, o`zining uslubini 
yaratish, kamolot cho`qqisiga erishish jarayonida namuna vazifasini o`taydi.

---

14