Microsoft Word Арабов Дизайн 280613. doc

Şəkil 1. Mühəndis layihələndirməsinin etapları. 
 
 
 
3. KONSTRUKSIYAETMƏ VƏ PLANLAŞDIRMA 
 
Müasir konstruktor və layihəçi praktikasında utilitar yanaşmanı 
qısa olaraq bu düstur ilə izah etmək olar: 
Fayda   +  Rahatlıq  +  Gözəllik  =  Utilitar 
                                          U = F + R + G 
Bu düsturun hər üzvü müxtəlif faktorların cəmindən ibarətdir. 
1. Texniki-ekonomik. 
2. Erqonomik. 
3. Estetik. 

---

 
9
Buna görə bədii konstruksiyaetmədə tam müsbət nəticəni yalnız 
dizaynerin, mühəndis-konstruktorun, texnoloqun, erqonomistin və s. 
birlikdə qarşılıqlı anlaşma şəraitində işləməsi zamanı almaq olar. 
Konkret olaraq, əhatə mühitini nəzərə alan bir neçə hala baxaq. 
Konstruksiyaetmə  və planlaşdırma üçün şəhəriçi və  şəhərlərarası 
avtobus nəqliyyatını analiz edək. Avtobuslar müxtəlif məsafələrə 
müxtəlif şəraitdə işlədiyi üçün müxtəlif yanaşmalar labüddür.  
1.  Şəhəriçi nəqliyyat üçün daxildə boş yer saxlamaq lazımdır. 
(Bu oturacaq yerlərinin sayını azaltmaqla alınır). Amma giriş və çıxış 
qapıları hökmən olmalıdır.  Şəhərlərarası avtobuslarda isə 
oturacaqların sayı çox olmalıdır. Amma bir qapının olması şərtdir. 
2. Şimal və cənub ölkələr üçün layihə edilən maşınlara müxtəlif 
tələblər qoyulur (kondisioner, istilik sistemi, kavrolit). 
3. Kombinə edilmiş uşaq arabası mini kuza ilə təchiz edilməlidir:                   
a) yatmaq üçün;          b) gəzinti üçün.  
İstehsal olunan məhsulları  bədii konstruksiyasına görə qruplara 
ayırmaq lazımdır. Bütün istehsalat məhsulları  təyinatına görə 4 yerə 
bölünür: 
•
 
İnsana xidmət edən məhsullar: məişət əşyaları və s. 
•
 
İnsana xidmət edən və texniki funksiyanı yerinə yetirən: 
Məişət   avadanlıqları – televizor, soyuducu, ət maşını və sairə. 
•
 
İşçi funksiyanı yerinə yetirən və qismən insana xidmət edən 
istehsal məhsulları: dəzgahlar, qurğular və nəqliyyat vasitələri. 
•
 
Yalnız işçi funksiyaları yerinə yetirən istehsal məhsulları: 
avtomatlaşdırılmış sistemlər, avtomat xətlər, konveyerlər, maşınların 
düzgün mexanizmləri.  
Bütün mərhələlərin həllində  bədii konstruksiyaetmənin  əsasını 
qrafiki işlər təşkil edir. Beləliklə, bədii konstruksiyaetmənin birinci 
mərhələsində çertyojların hazırlanması, eskiz layihəsinin rəsmləri və 
maketin hazırlanması lazımdır. Bu mərhələdə layihənin açıqlanması 

---

 
10
yazılı olaraq təqdim edilir. Ekonomik göstərici başda olmaqla qısa 
olaraq bütün əsas göstəricilər, qəbul olunan qərarlar verilməlidir.     
Layihələndirmənin ikinci mərhələsində  işçi model və  işçi 
çertyojların hazırlanması  durur.  Buna  məhsulun ümümi görünüşü, 
konstruktiv kəsikləri, düyünlərin və hissələrin çertyoju, yəni – istehsal 
olunacaq məhsulun bütün layihə materialı aiddir. Bəzi hallarda ikinci 
mərhələnin sonu eksperimental nümunənin hazırlanması ilə başa çatır. 
Eksperimental nümunə  sınaqdan çıxandan sonra, əgər nəticə müsbət 
olarsa, çertiyojlar kütləvi istehsal üçün istehsalata təqdim olunur. 
Konstruksiyaetmə  mərhələlərinin ardıcıllığını  1962-ci ildə 
A.Əzimov belə ifadə etmişdir: 
1.
 
Konstruksiyaetmənin mümkünlüyünün qiymətləndirilməsi. 
Buraya konsepsiyaları  həyata keçirə bilən komplekslərin axtarılması 
daxildir (fikrin yaranması və həyata keçirilməsinin mümkünlüyü). 
2.
 
Eskiz layihələndirilməsi (Optimal konstruksiyanın 
seçilməsi və işlənməsi-yəni, məsələnin prinsipcə həlli). 
3.
 
İşçi konstruksiyaetmə. 
4.
 
İşçi layihələndirmə (Konstruksiyanın mühəndislik 
baxımından ifadə olunması). 
 
4. PLANLAŞDIRMA 
 
Əsas konsepsiyanın təhlili, texnologiyanın uyğun dəyişdirilməsi, 
satışı, istismarı  və köhnəlmiş konstruksiyanın ləğvi kimi bir çox 
mürəkkəb problemlərin həlli onları daha sadə quruluşlara 
(elementlərə) ayırmaqla, sadələşdirib həll etməklə mümkündür.  Bir-
biri ilə müəyyən rabitələrlə  əlaqədə olan iki elementin qarışıq və 
nizamlı yerləşməsi bu sistemi dərk etməyə imkan verir. 
 

---

 
11