Xələfli A. A

 Mineralların elektrik müqaviməti.
Hər hansı çox fazalı 
aqreqatların fiziki sahəsi öyrənildikdə hər şeydən qabaq ilkin 
komponentin fiziki xassəsi haqda məlumatın alınması sualı meydana 
çıxır, belə ki, əsasən bu aqreqatın xassəsini təyin edir. Süxurun 
downloaded from KitabYurdu.org

---

26 
elektrik müqavimətinin belə geniş diapazonda 20 tərtibə yaxın 
olması əsasən süxurun tərkibində olan minerallar və onun miqdarca 
nisbətindən, həmçinin elektrik xassələrindən asılıdır. 
Bütün minerallar müqavimətin qiymətinə görə keçirici, 
yarımkeçirici və dielektriklərə ayrılır. Əksər minerallar nəticə 
etibarilə anizotrop maddədir. Süxurların quruluşunda anizotropiya 
müxtəlif fiziki xassələr yaradır, bu müxtəlif kristallik oxlar 
istiqamətində elektrik müqavimətinin müxtəlifliyinə gətirib çıxarır. 
Bundan başqa süxurun tərkibində olan nəmlik süxurların elektrik 
müqavimətinə, ələlxüsus da çökmə süxurlarına nəzərə çarpacaq 
dərəcədə təsir edir. 
Mədən geofizikasında təyin olunan xüsusi müqavimət adətən 
om m-lərlə ölçülür, nəzəri və laboratoriya ölçmələrində om s (1 om 
m=100 om sm) kimi ifadə olunur. Keçirici minerallar təbii külçə 
şəklində rast gəlinir. Geniş yayılmışların xüsusi müqaviməti 
cədvəldə verilmişdir. Metal və yarımkeçiricilərdə və dielektriklərdə 
aşqarlar nəzərə çarpacaq dərəcədə müqavimətin qiymətinə təsir edir. 
Ən böyük təsiri mineralda kristallik strukturun pozulması zamanı 
özünü göstərir. Külçə metalların elektrik keçiriciliyi sərbəst 
elektronlarla baş verdiyindən böyük əhəmiyyət kəsb edir. 
Yarımkeçirici xüsusiyyətə və az müqavimətə malik minerallar 
aşağıdakılardır: pirit, qalenit, pirrotin, nikelin, xalkopirit, bornit, orta 
və yüksək müqavimətə malik olan minerallar vismut, ilmenit, taqorit, 
sfalerit, boksit, maqnetit, volfromit, xromit və s. 
Polikristallik elektrik müqaviməti kristalın istiqamətindən,
ölçüsündən və sıxlığından asılıdır. Xüsusilə, müqavimətin qiymətinə 
onun sıxlığı təsir edir. Polikristallik qrafitdə anizotropiya 
monokristallik qrafitə nisbətən zəifdir. Sintetik maqnetit kristal otaq 
temperaturunda üç istiqamətdə eyni keçiriciliyə malikdir, ancaq 170

müqavimətin qiyməti 

[111]
:

[100]:

[110]
=5: 3: 2. Pirit mineralında həm 
deşik, həm də elektron keçiriciliyinə rast gəlinir. Üçüncü qrup 
minerallar böyük müqavimətlidir, bunlar dielektriklərə aiddir. 
Bunlardan çoxu Yer kürəsində süxur əmələ gətirən mineral kimi 
yayılmışdır. Bunların elektrik keçiriciliyi cədvəldə verilmişdir. Bu 
downloaded from KitabYurdu.org

---

27 
qrupa aid olan mineralların elektrik müqaviməti geniş hüdudda 
dəyişir. Bu onun kimyəvi tərkibindəki aşqardan və yataqdan asılıdır.