Xələfli A. A

 
§ 24. Yerin normal və anomal maqnit sahəsi 
Yerin maqnit sahəsinin gərginliyinin uzun müddət təyini göstərdi 
ki, bu kəmiyyət çox mürəkkəb xarakterə malikdir. Yerin mərkəzində 
downloaded from KitabYurdu.org

---

95 
yaranan sahə nüvədə axan elektrik cərəyanı ilə əlaqədardır, buna 
dipol sahəsi deyilir və T
g
kimi işarə olunur. Hər bir quru ərazi 
müxtəlif süxurlardan ibarətdir və əlavə olaraq maqnit sahəsi yaradır. 
Bunu T
m
kimi işarə edirlər. Yer kurəsinin quru ərazilərində böyük 
geoloji qurumlar (intruziyalar, filizlər) əlavə maqnit sahəsi yaradırlar. 
Buna regional sahə deyilir və T
r
kimi işarə edilir. Kiçik filiz 
birləşmələri isə yerli maqnit sahəsi yaradır, T
j
kimi işarə edilir. Tam 
maqnit sahəsi isə bu maqnit sahələrinin cəminə bərabərdir. 
T=T
g
+T
m
+T
r
+T
c 
Dipol sahəsi və materikin (quru ərazilərin) yaratdığı sahə 
(T
g
+ T
m
) Yerin daxilində gedən proseslər hesabına yaranan 
sahələrdir, yəni bu sahənin mənbəyi Yerin daxilində yerləşib.
Keçmiş SSRİ-nin ərazisi bir quru materikdə yerləşir və (T
g
+ T
j
) 
vektorlarının cəmi demək olar ki, eynidir. Buna normal maqnit sahəsi 
deyilir və T
0
= T
g
+ T
m
kimi işarə olunur. (T
r
+ T
j
) Vektorların cəmi 
ərazinin geoloji quruluşundan asılıdır va bütün məntəqələrdə müxtə-
lifdir, buna anomal maqnit sahəsi deyilir və T
a
= T
r
+ T
j
kimi işarə 
edilir. Bu sahə maqnit kəşfiyyatı üsulunun əsas tədqiqat hədəfidir. 
Anomal maqnit sahəsinin qiymətini təyin etmək üçün tam maqnit 
sahəsindən normal maqnit sahəsinin yaratdığı qiyməti çıxmaq
lazımdır. 
T
a
= T – T
0
Qeyd etmək lazımdır ki, maqnit kəşfiyytı işlərində istifadə 
edilən normal sahənin qiyməti məfhumu nisbi xarakter daşıyır, çünki 
hər bir anomal maqnit sahəsi geoloji məsələdən asılı olaraq 
özünəməxsus normal sahənin səviyyəsi ilə təsvir olunur. 
Misal. Böyük kütləli intruziv çökmə süxurların yaratdığı sahə 
içərisində yerləşir və böyük maqnit sahəsinə malik olan dayka ilə 
kəsilir. Əgər maqnit planalmasında qarşıya məsələ qoyulsa ki, intru-
ziyanın geoloji xəritəsi alınsın, belə olan halda normal maqnit 
sahəsinin qiyməti kimi çökmə süxur üzərində yaranan maqnit 
sahəsinin qiyməti götürülur. Daykanın axtarılması işində isə normal 
sahə kimi intruziya üzərindəki sahənin qiyməti göturülür. Onda T
0
vektorun modulu yox, bəzi nəzarət məntəqələrində təyin olunan 
downloaded from KitabYurdu.org

---

96 
hesabı qiymətdir ki, bütün ölçmələr buna nəzərən aparılır. Maqnit 
planalmanın nəticəsi müşahidə məntəqəsində maqnit sahəsinin 
dəyişməsinin normal maqnit sahəsi üzərində qiymətini göstərir 

T =T- T
0
belə ki, T
a

T-yə bərabər deyil. Təcrübədə başqa həll 
olmadığından hesab edirlər ki, 

T

T
a
. 
Bəzi hallarda maqnit kəşfiyyatı işlərində maqnit sahəsinin şaquli 
komponentinin dəyişməsinin qiymətini hesablayırlar 

Z = Z - Z
0
. 
Axır vaxtlar yerin maqnit gərginliyinin tam vektorunu T, yaxud da 
maqnit induksiyası B-nin cihazlarla təyini geniş vüsət almışdır. Z
0
və 
T
0
vektorların qiymətləri normal maqnit sahəsi xəritəsindən 
götürülür. Z və T cihazla ölçülür. Hər bir müşahidə məntəqəsində D, 
I, H -ın mütləq qiymətləri öçülür, qalan elementlər isə yuxarıda 
verilən düstürlarla təyin edilir. Ərazi üçün normal sahənin xəritəsi 
alınan (ölçülən) qiymətlərin orta qiymətini tapmaqla qurulur; belə 
işlər hər 5 ildən bir vaxtaşırı aparılır, T
0
vektorunun xəritəsi 32-cu 
şəkildə verilmişdir. 
Maqnit kəşfiyyatı zamanı normal maqnit sahəsinin xəritəsi böyük 
əhəmiyyət kəsb edir. 
Şəkil
32. 
1950 -ci illər üçün T
0
normal sahənin xəritəsi. (Am) lərlə.
1. Çöl işlərində istifadə edilən cihazları nizamlamaq üçün 
downloaded from KitabYurdu.org

---

97 
2. Normal qradientin təsirinə düzəliş vermək üçün 
3. Müxtəlif ərazilərdə təyin edilən maqnit sahəsinin qiymətini vahid 
səviyyəyə gətirmək üçün və s.