Xələfli A. A
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
§ 28. Paleomaqnetizm Yerin maqnit sahəsinin birbaşa ölçülməsi işlərinə demək olar ki, 400 il bundan qabaq başlanılıb. Geoloji keçmişdə və Yerin qədim downloaded from KitabYurdu.org 103 tarixi haqda məlumatı müxtəlif süxurlarda təbii qalıq maqnitlənmə vektorunun qiymət və istiqamətini təyin etməklə almaq mümkündür. Süxurlarda təyin olunan təbii qalıq maqnitlənmənin istiqaməti demək olar ki, süxurlar əmələ gəldikdə Yerin mövcud olduğu maqnit sahəsinin istiqaməti ilə eynidir. Paleomaqnit tədqiqatlar üçün kəsilişlərdən heç bir dəyişikliyə məruz qalmayan süxurlardan istiqamətli nümunələr götürülür. Süxurun dəyişməyə məruz qalmayan hissəsində kompasla Şimal- Cənub xətti qeyd olunur və sonra layın horizontal uzanması qeyd edilir və sonra çəkiclə bu hissə laydan qoparılır. Sonra laboratoryada bundan nümunələr düzəldilir, orada koordinat oxları qeyd edilir X,Y, Z. X oxu Ş-C xətti istiqamətində yönəlir, Y horizontal oxu uzrə şərqə, Z oxu isə şaquli XY müstəvisinə perpendikulyar yönəlir. Sonra maqnitometrlərin köməyi ilə bu oxlar uzrə ölçmə işləri aparılır və riyazi hesablamalarla təbii qalıq maqnitlənmə vektorunun qiyməti və istiqaməti təyin edilir, bu isə süxur əmələ gəldiyi dövrdə Yerin maqnit meridianının istiqamətini və həmin dövrdə qədim en dairənin yerləşdiyi yeri göstərir. Bu təyin edilən qiymətlərlə Yerin qədim maqnit sahəsinin şimal qütbünun olduğu yer təyin edilir, Çoxlu xarici və Azərbaycan alimlərinin tədqiqatları ilə müəyyən olub ki, maqnit qütbü həmişə Yerini dəyişmişdir. Maqnit qütbünün ən böyük yerdəyişməsi üst protrezoydan indiki dövrə qədər olmuşdur. Belə ki, 750 milyon il bundan əvvəl şimal qütbü ekvekvatorda olmuş, sonra isə hərəkət edib indiki şimal qütbünə gəlib çıxıb. Buradan alimlər belə nəticəyə gəliblər ki, həmin dövrdə kontinentlər də sabit qalmayıblar, onlar da bir-birinə nisbətən və zaman etibarı ilə yerlərini dəyişmişlər. İlk dəfə olaraq 1924-cü ildə A.Veqener qitələrin dreyfi nəzəriyyəsini irəli sürdü. Paleomaqnit tədqiqatlar bir çox alimləri bu nəzəriyyəyə qayıtmağa məcbur etdi. Paleomaqnit tədqiqatlarla alimlər təsdiq etdilər ki, Yerin maqnit sahəsi geoloji yaşından asılı olmayaraq sıçrayışla (bir-dən- birə) 180° öz istiqamətini dəyişir. Bu hadisəni sadəcə olaraq aydınlaşdırmaq olar ki, Yerin maqnit sahəsi bir çox dəfə öz downloaded from KitabYurdu.org 104 istiqamətini dəyişmişdir, bu da Yerin daxilində gedən fiziki proseslərin nəticəsi kimi qəbul edilib, yəni inversiya edib. Hal-hazırda şimal maqnit qütbü aşağıdakı koordinatlara malikdir, 76°ş.e.d. və 96° c.u.d. Maqnit oxu ilə Yerin fırlanma oxu arasında olan fərq 11,5°-dir. Paleomaqnit tədqiqatlar bir çox geoloji məsələlərin həllində tədqiqat aparılan ərazidə süxurların yaşının təyininə və ərazidə baş verən tektonik hərəkətlərin xarakterinin müəyyən edilməsində böyük rol oynayır. Əgər tədqiqat zamanı bir laydan götürülən süxurda qalıq maqnitlənmənin istiqaməti yaxınlıqda yerləşən laydakı qalıq maqnitlənmənin istiqamətindən fərqlənirsə, demək, biz bu süxurlarda hansı yer dəyişmə baş verdiyini müəyyən edə bilərik. downloaded from KitabYurdu.org |