T. S. Malikov moliya

13.3. Moliyaviy koeffitsiyentlardan foydalanib 
o‘tkaziladigan tahlildagi cheklashlar
Moliyaviy faoliyat samaradorligini tahlil qilish uchun 
moliyaviy koeffitsiyentlardan foydalanganda qator chek
-
lashlarni inobatga olish zarur. Asosiy muammo shunda-
ki, koeffitsiyent juda yuqori yoki juda pastligini baholash 
uchun absolyut standart yo‘q. Bundan tashqari koeffitsi­
yentlar sonli ko‘rsatkichlarni o‘z ichiga oladilar va ular 
ko‘pincha ixtiyoriy tarzda hisoblab chiqiladi. Undan keyin 
taqqoslash mumkin bo‘lgan firmalar guruhini aniqlash juda 
qiyin, chunki hatto bitta sohada ishlaydigan kompaniyalar 
ham juda ko‘p hollarda o‘zlarining iqtisodiy ko‘rsatkichlari 
bilan bir-biridan jiddiy farq qiladilar. Masalan, ularning 

---

224
T.S.Malikov, N.H.Haydarov
diversifikatsiyasi darajasi, hajmi, faoliyat yuritish mudda
-
ti, xorijiy bozorni egallaganlik darajasi, tovar-moddiy zaxi-
ralarni va amortizatsiyani hisoblash usullari farq qilishi 
mumkin. Shunday qilib, koeffitsiyentlardan foydalangan 
holda tahlil qilish faqat umumiy ko‘rsatma bo‘lib xizmat qi-
lishi mumkin va moliyaviy qarorlar qabul qilish jarayonida 
ularga to‘liq suyanib bo‘lmaydi. 

---

Moliya
225
14-BOB. MOLIYAVIY HISOBOTLAR VA MOLIYAVIY 
REJALASHTIRISH
14.1. Moliyaviy rejalashtirish 
Moliyaviy rejalashtirish quyidagi bosqichlarni o‘z ichi ga 
oladi: reja tuzish, uni amalga oshirish va erishilgan nati-
jalarni inobatga olgan holda tuzatish kiritish. Moliyaviy 
rejani ishlab chiqishda firmaning strategik rejasi asosiy 
tayanch hisoblanadi. Aynan shu reja moliyaviy rejalashti-
rishning asosiy yo‘nalishini, biznesni rivojlantirish bo‘yicha 
umumiy vazifalarni va kompaniya o‘sishi ko‘rsatkichlarini 
belgilaydi. Boshqacha qilib aytganda, firma o‘z biznesining 
qaysi yo‘nalishini kengaytirishni, qaysilarini qisqartirishni 
istashi strategik rejaga muvofiq hal etiladi va tegishli cho
-
ra-tadbirlarni amalga oshirish muddatlari tayinlanadi.
Moliyaviy rejalashtirishning yana bir muhim elementi 
re­
jalashtirish davrining
davomiyligidir. Odatda, bu davr qancha-
lik uzoq bo‘lsa, moliyaviy reja shunchalik batafsil bo‘lmay-
di. Besh yillik moliyaviy rejalar odatda, faqat asosiy basho-
rat qilinadigan aktivlar va majburiyatlar, tafsilotlarni o‘z ichi-
ga olmagan moliyaviy natija to‘g‘risida hisobotlar va balans 
shakllarini o‘z ichiga oladi. Boshqa tarafdan, bir oyga tuzilgan 
moliyaviy rejaga odatda, muayyan mahsulot liniyalari bo‘yicha 
daromadlar va xarajat-lar bashorati va bo‘lajak pul tushum-
lari hamda to‘lovlarning batafsil istiqbolli baholanishi kiritila-
di. Aksariyat hollarda, ko‘p yillik rejalar har yili, bir yilga tuzil-
gan reja esa har chorakda qayta ko‘rib chiqiladi.
Moliyaviy rejalashtirish sikli (jarayoni) bir necha bos-
qichdan iborat bo‘lib, u quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
1. 
Boshqaruv xodimlari firma mahsulotiga talab dara
-
jasini va uning bo‘lajak ishlab chiqarish xarajatlari daraja-
sini belgilovchi asosiy tashqi omillar dinamikasi prognozini 
tuzadi. Tashqi iqtisodiy omillarga kompaniya o‘z mahsulot-
larini sotadigan bozorlardagi ishbilarmonlik faolligi daraja-
si, inflyatsiya darajasi, valyuta kurslari, foiz stavkalari da
-

---

226