Paxta xom ashyosini tayyorlash, saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

Paxta 
sanoat 
navi 
Ingichka 
tolali 
navlar 
uchun 
O’rta 
tolali 
navlar 
uchun 
O’rta tolali 
paxtaning 
boshqa 
navlari uchun 
Ingichka va o’rta tolali paxta 
navlari uchun 
Pishganlik 
guruhlari 
I 
I 
I 
II 
III 
IV 
Tola navi 

---

36 
0 
I 
II 
III 
IV 
V 
VI 
2,55 
2,55 
2,30 
2,30 
2,0 
2,0 
2,0 
2,40 
2,40 
2,30 
2,30 
2,0 
2,0 
2,0 
2,40 
2,35 
2,30 
2,30 
2,0 
2,0 
2,0 
1,30 
1,30 
1,30 
1,30 
1,30 
1,0 
1,0 
1,0 
1,0 
1,0 
1,0 
1,0 
1,0 
1,0 
0,50 
0,50 
0,50 
0,50 
0,50 
0,50 
0,50 
Masalan:
 
S-6524 g’o’za nav paxta tolasining pishganlik koeffisientini 
aniqlash uchun 9-10-jadvallardan quyidagi ko’rsatkichlarni yozib olamiz. 
11-jadval 
Pishganlik guruhlari 
Guruhlar bo’yicha 
tolaning foyiz miqdori 
Pishganlikni 
aniqlashdagi 
ko’paytirish koeffisienti 
I 
II 
III 
IV 
79,0 
15,0 
5,7 
0,3 
2,35 
1,3 
1,0 
0,5 
79,0x2,35+15,0x1,3+5,7x1,0+0,3x0,5 
O’rtacha pishganlik koeffisienti = ------------------------------------------------ = 2,11 
100
 
Tolaning pishiqligi tajriba yo’li bilan topilgan koeffisientlar quyidagi 
jadvallardan foydalanib hisoblab topiladi. 
12-jadval 
O’rta tolali paxta navlari uchun: 
Tola 
navlari 
I-guruhdagi tolalarning 
miqdori, % hisobida 
Pishganlik guruhlari 
I 
II 
III 
IV 
0 
I 
II 
III 
IV 
V 
VI 
77,5 va undan ortiq 
77,4-72,5 
72,4-69,1 
69,0-55,5 
55,4-43,5 
43,4-35,5 
35,4-28,5 
28,4 va undan kam 
5,6 
5,5 
5,4 
5,2 
5,2 
5,0 
4,7 
4,7 
2,7 
2,7 
2,7 
2,7 
2,7 
2,5 
2,0 
2,0 
1,6 
1,6 
1,6 
1,6 
1,6 
1,6 
1,6 
1,6 
0,4 
0,4 
0,4 
0,4 
0,4 
0,4 
0,4 
0,4 
13-jadval 
Ingichka tolali paxta navlari uchun: 
Tola 
navlari 
I-guruhdagi tolalarning 
miqdori, % hisobida 
Pishganlik guruhlari 
I 
II 
III 
IV 
0 
84,5 va undan ortiq 
6,2 
3,6 
1,8 
0,4 

---

37 
I 
II 
III 
IV 
V 
VI 
84,4-73,1 
73,0-65,1 
65,0-49,5 
49,4-40,5 
40,4-35,5 
35,4-28,5 
28,4 va undan kam 
5,6 
5,5 
5,4 
5,4 
5,0 
4,7 
4,7 
3,6 
2,7 
2,7 
2,7 
2,5 
2,0 
2,0 
1,8 
1,6 
1,6 
1,6 
1,6 
1,6 
1,6 
0,4 
0,4 
0,4 
0,4 
0,4 
0,4 
0,4 
14-jadval 
O’rta tolali paxta navlari uchun: 
Tola 
navlari 
Guruhdagi tolalarning 
miqdori, % hisobida 
Pishganlik guruhlari 
I 
II 
III 
IV 
0 
I 
II 
III 
IV 
V 
VI 
73,1 va undan ortiq 
73,0-65,1 
65,0-49,5 
49,4-40,5 
40,4-35,5 
35,4-28,5 
28,4 va undan kam 
5,8 
5,6 
5,4 
5,4 
5,0 
4,7 
4,7 
3,6 
2,7 
2,7 
2,7 
2,5 
2,0 
2,0 
1,8 
1,6 
1,6 
1,6 
1,6 
1,6 
1,6 
0,4 
0,4 
0,4 
0,4 
0,4 
0,4 
0,4 
15-jadval 
Ingichka tolali paxta navlari uchun: 
Tola 
navlari 
I-guruhdagi tolalarning 
miqdori, % hisobida 
Pishganlik guruhlari 
I 
II 
III 
IV 
0 
0 
0 
I 
II 
III 
IV 
V 
VI 
84,5 va undan ortiq 
84,4-74,5 
74,4-73,1 
73,0-65,1 
65,0-49,5 
49,4-40,5 
40,4-35,5 
35,4-28,5 
28,4 va undan kam 
6,8 
6,2 
5,8 
5,6 
5,4 
5,4 
5,0 
4,7 
4,7 
3,6 
3,6 
3,6 
3,6 
2,7 
2,7 
2,5 
2,0 
2,0 
1,8 
1,8 
1,8 
1,8 
1,6 
1,6 
1,6 
1,6 
1,6 
0,4 
0,4 
0,4 
0,4 
0,4 
0,4 
0,4 
0,4 
0,4 
 
Tolaning pishiqligini aniqlash uchun har bir guruhdagi tola miqdorini 3-
jadvaldan olingan koeffisientlarga ko’paytmasining yig’indisini 100 ga bo’lish kerak. 
Masalan:
S-6524 navli paxta tolasini tekshirganda 1-guruhda 89,9 %, 2-
guruhda 6,7 %, 3-guruhda 3,5 % tola bo’lsa va 4-guruhda tola bo’lmasa, uning 
pishiqligi 
x 
quyidagicha topiladi: 
 
89,9 x 5,6 + 6,7 x 2,7 + 3,5 x 1,6 

---

38 
x 
= -------------------------------------------- = 5,25 g 
100 
Tolaning metrik nomerini aniqlashda, avvalo 4-jadvalda keltirilgan 
koeffisientlarga tegishli guruhdagi tola miqdoriga ko’paytmalari yig’indisini 100 ga 
bo’lib, tolalarning o’rtacha ko’ndalang kesim yuzasi 
S
topiladi. So’ngra, 666667 ni 
kesim yuzasi 
S
ga bo’lib tolaning metrik nomeri topiladi. 
16-jadval 
Tolaning nomerini aniqlashda ishlatiladigan koeffisientlar 
Paxta navi 
Pishganlik 
guruhi 
Tola navlari 
0 
I 
II 
III 
IV 
V 
VI 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
C-6524 va h.k. 
I 
II 
III 
IV 
140 
80 
55 
40 
140 
80 
55 
40 
134 
80 
55 
40 
130 
80 
55 
40 
114 
80 
55 
40 
102 
80 
55 
40 
100 
80 
55 
40 
Namangan-77 
va h.k. 
I 
II 
III 
IV 
140 
80 
55 
40 
140 
80 
55 
40 
140 
80 
55 
40 
130 
80 
55 
40 
130 
80 
55 
40 
130 
80 
55 
40 
114 
80 
55 
40 
Termiz-31 va 
h.k. 
I 
II 
III 
IV 
136 
80 
55 
40 
133 
80 
55 
40 
130 
80 
55 
40 
130 
80 
55 
40 
114 
80 
55 
40 
100 
80 
55 
40 
90 
80 
55 
40 
Va hokazo 
I 
II 
III 
IV 
130 
80 
55 
40 
125 
80 
55 
40 
122 
80 
55 
40 
120 
80 
55 
40 
110 
80 
55 
40 
100 
80 
55 
40 
95 
80 
55 
40 
I 
II 
III 
IV 
150 
80 
55 
40 
145 
80 
55 
40 
145 
80 
55 
40 
145 
80 
55 
40 
140 
80 
55 
40 
130 
80 
55 
40 
114 
80 
55 
40 
I 
II 
III 
IV 
150 
85 
55 
50 
145 
85 
55 
50 
145 
85 
55 
50 
145 
85 
55 
50 
136 
85 
55 
50 
114 
80 
55 
50 
114 
80 
55 
50 
I 
II 
III 
IV 
155 
85 
55 
50 
150 
85 
55 
50 
150 
85 
55 
50 
130 
85 
55 
50 
130 
85 
55 
50 
130 
85 
55 
50 
130 
85 
55 
50 
I 
II 
III 
IV 
143 
80 
55 
40 
143 
80 
55 
40 
143 
80 
55 
40 
130 
80 
55 
40 
130 
80 
55 
40 
130 
80 
55 
40 
114 
80 
55 
40 
I 
II 
III 
IV 
117 
70 
55 
40 
114 
70 
55 
40 
112 
70 
55 
40 
114 
70 
55 
40 
112 
70 
55 
40 
100 
70 
55 
40 
80 
70 
55 
40 
I 
II 
III 
IV 
102 
60 
40 
30 
100 
60 
40 
30 
100 
60 
40 
30 
100 
60 
40 
30 
100 
60 
40 
30 
80 
60 
40 
30 
80 
60 
40 
30 
I 
II 
III 
IV 
105 
60 
40 
30 
102 
60 
40 
30 
102 
60 
40 
30 
102 
60 
40 
30 
102 
60 
40 
30 
100 
60 
40 
30 
80 
60 
40 
30 
I 
106 
105 
105 
105 
105 
100 
80 

---

39 
II 
III 
IV 
60 
40 
30 
60 
40 
30 
60 
40 
30 
60 
40 
30 
60 
40 
30 
60 
40 
30 
60 
40 
30 
I 
II 
III 
IV 
110 
60 
40 
30 
106 
60 
40 
30 
106 
60 
40 
40 
106 
60 
40 
30 
106 
60 
40 
30 
100 
80 
55 
40 
80 
60 
40 
30 
I 
II 
III 
IV 
130 
80 
55 
40 
120 
80 
55 
40 
114 
80 
55 
40 
114 
80 
55 
40 
110 
80 
55 
40 
100 
80 
55 
40 
80 
80 
55 
40 
Masalan:
S-6524 nav paxta tolasi tahlil qilinganda quyidagi qiymatlar 
topildi: 
I guruh 75,0 % 
II guruh 20,3 % 
III guruh 3,7 % 
IV guruh 1,0 % 
Tola ko’ndalang kesimining o’rtacha yuzasi: 
75,0 x 145 + 20,3 x 85 + 3,7 x 55 + 1,0 x 50 
S = ------------------------------------------------------- = 129,3 
mk
2 
100 
 
Tolaning metrik nomeri: 
 
666667 666667 
N
m 
= ---------- + ----------- = 5155 
S 129,3 
Tolaning pishib yetilganligini namunaning havo o’tkazuvchanligi bo’yicha 
aniqlash usuli. 
Paxta tolasining birlashtirilgan namunasining har joyidan massasi 50 gr dan 
kam bo’lmagan tola ajratib olinadi va analizatordan o’tkaziladi. 
Tozalangan va titilgan paxta tolasidan to’rtta namuna ajratiladi. Har bir 
namunani sinash uchun turli joydan olingan alohida to’plamlar bilan emas, balki bir 
joydan butun olinadi. Namuna tanlab olishda va o’lchashda tolani qo’l bilan 
zichlashtirishga yo’l qo’yilmayli. 
O’lchash uchun har bir namunaning massasi tasdiqlangan qo’llanmaga 
muvofiq g’o’zaning seleksion naviga qarab belgilanadi. 
Namuna massasini o’lchash xatoligi –10 mg dan ko’p bo’lmasligi kerak. 
LPS-4 qurilmasida o’lchash bajarilayotganda tayyorlangan tola ketma-ket 
asbobning ishchi kamerasi ichida bir xil tekis joylashtiriladi. Kamera qopqog’i zich 
qilib berkitiladi, ventilyator ishga tushiriladi va drosselni tutqichi yordamida asbobga 

---

40 
o’ng manometrning 98 da Pa (100 mm suv ustuni) bo’yicha kerakli miqdorda havo 
beriladi. 
O’ng manometrning shkala ko’rsatkichlari kerakli qiymatlarga etganda 
berilgan tola namunasi uchun asbobdagi havoning siyraklashtirish kattaligini 
aniqlaydigan chap manometr shkala ko’rsatkichi yozib olinadi (mm suv ustunida). 
Shkala bo’limlarining o’ng va chap manometrlar naychalaridagi suv ustunining 
pastdagi meniskasi bo’yicha qilinadi. Shunday tartibda qolgan namunalar o’lchanadi.