Shukurullo mardonov umida zokirova

14.4. Fransiyada ta’lim tizimi
Fransiyada jahondagi iqtisodiy rivojlangan mamlakatlar ichida 
etakchi o‘rinlardan birini egallaydi. Uning ta’lim tizimlari ham qadimiy 
va boy tarixga ega. Bu mamlakatda “Ta’lim haqida”gi qonun dastlab 
1955-yilda qabul qilinib, 1975-yilda unga qator o‘zgartirishlar kiritilgan.
Fransiya davlatining hozirgi davrda amal qilinayotgan “Ta’lim 
haqida”gi qonuni 1989-yil 10 iyulda qabul qilingan bo‘lib, uning 
o‘zgartirilishiga ta’lim strategiyasida ro‘y bergan o‘zgarishlar, 
mamlakatntshg ichki-tashqi siyosatidagi islohotlar, yuzaga kelgan 
iqtisodiy sharoitlar, chet el pedagogikasidagi ilg‘or tajribalarning 
mamlakat ta’lim tizimlariga kirib kelishi, o‘quv predmetlarining 
integratsiyalashuvi va boshqalar sabab bo‘lgan.
Fransiyada ta’lilmning asosiy maqsadi shaxsni har tomonlama 
kamol topishini ta’minlash, uni mustaqil faoliyatta tayyorlash, bozor 
munosabatlari sharoitida o‘quvchilarni tadbirkorlikka, ishbilarmonlik 
va omilkorlikka o‘rgatish, shunga yarasha kasb-hunarga ega qilishdan 
iboratdir. Bu erda:
1. Davlat maktablari;
2. Xususiy maktablar;
3. Oraliq maktablar mavjud.
O‘qitiladigan predmetlar ichida fransuz tili va adabiyoti, o‘qish va 
yozuv alohida ahamiyatga molik bo‘lib hisoblanadi. Ular uchun dars 
vaqtining 30% ajratiladi. O‘rtacha xaftalik soatlar 26 soatdan iborat, 
darsning davomiyligi esa 60 minut. O‘quv-yili 5 chorakka bo‘linadi. 
Fransuz maktablari boshlang‘ich sinflarda o‘qish ertalabki va tushdan 
keyin esa matematika va boshqa predmetlardan saboq oladilar. 
Matematika, ona tili va adabiyoti baza predmeti, tarix, geografiya, 
mehnat, jismoniy tarbiya predmetlari esa rivojlantiruvchi predmetlar 
hisoblanadi. 
Fransiya ta’limida bolalarning go‘daklik chog‘idanok maktabda 
o‘qitish uchun tayyor holda olib kelish g‘oyat muhim masala hisoblanadi. 
Bu bosqichda tarbiyalanuvchilar quyidagicha tabaqalashtirilgan: kichik 
guruh (2-4 yosh), o‘rta guruh (4-5 yosh), katta guruh (5-6 yosh). 
Maktabga tayyorlov guruhi (5-6 yosh) bo‘lib, ularga Fransiyada 100% 
shu yoshdagi bolalar kamrab olingan. Bolalarni maktabga tayyorlash 
uchun alohida dastur va darsliklar mavjud.

---

246
Fransiya boshlang‘ich ta’lim maktablariga 6 yoshdan 11 yoshgacha 
bo‘lgan bolalar jalb qilinadi. Boshlang‘ich maktab bepul va majburiy. 
Uning vazifasi o‘qish, yozish, hisoblash malakasini berishdir. O‘quv 
mashg‘ulotlari ertalab soat 9 dan 12 gacha hamda soat 14 dan 16 
gacha 5 soat davom etadi. Maktabda ovqatlanish pullik, lekin juda 
arzonlashtirilgan narhlarda. Boshlang‘ich sinflarda o‘qish uch bosqichda 
amalga oshiriladi:
1. Tayyorlov bosqichi;
2. Elementar kurs (bu bosqich ikki-yil davom etadi);
3. Chuqurlashtirilgan bosqich.
Tayyorlov bosqichi - 1-yilga mo‘ljallangan. Bunda bolalar hisoblashga, 
o‘qish va yozishga, kuylashga, o‘ylashga, tabiat manzaralarini tomosha 
qilishga va undan bahra olishga, jismoniy mashqlar bilan mashg‘ul 
bo‘lishga, maktabning turli sport tadbirlarida ishtirok etishga, musiqa 
va mehnatga o‘rgatiladi.
Navbatdagi bosqich - elementar kurs bo‘lib, bu bosqichda o‘qish 
2-yil davom etadi. Bunda o‘quvchilarning tayyorlov siklida predmetlar 
bo‘yicha olingan bilimlarni yanada takomillashtiriladi.
Boshlang‘ich maktabning 3-bosqichi - chuqurlashtirish bosqichidir. 
Bunda o‘quvchilarning tayyorlov va elementar bosqichdagi bilimlari 
yanada chuqurlashtiriladi. Fransuz maktablarining boshlang‘ich 
bosqichida “Grayasdanlik ta’limi”, “Nafosat ta’limi” ham o‘qitiladi. 
Nafosat ta’limiga musiqa, tasviriy san’at, sport kiritilgan. O‘quvchilar 
bilan yakka tartibda ishlash, ularni rag‘batlantirish, shaxsiy qobiliyat 
va imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarish, ta’limda uzluksiz va vorislikni 
ta’minlab berish boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga qo‘yilgan bosh 
talabdir. 
O‘kuv dasturining mazmunini bevosita o‘qituvchining o‘zi belgi-
laydi. Bir so‘z bilan ayttanda, o‘qituvchi bolalar bilimiga to‘la masul 
ekan, uning uslub tanlashiga, mustaqil harakat qilishiga ham to‘la 
erkinliklar beriladi.
1990-yildagi hukumat qaroriga muvofiq, maktabgacha tarbiya va 
boshlang‘ich ta’limiga modullashtirish, bolalarning bilimiga, u yoki 
bu fanga moyilligiga qarab tabaqalashtirish, dars jadvalini ham shu 
asosda tuzish huquqi beriladi. Bunday dars jadvallari-yillik, yarim-
yillik, choraklik asosida tuzilishi ham mumkin.
O‘quvchilar 11 yoshda boshlang‘ich maktabni tugallab o‘rta 

---

247
maktabga o‘‘tadilar. O‘rta ta’lim esa kollejlar va litseylarda amalga 
oshiriladi. O‘rta ta’lim ikki bosqichda: