О‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi

Q
...
...
X
Y
80-rasm. Kirish va chiqishga ega tizimlarning umumiy ko’rinishi 
2.
Tizim o’zidan kichik bo’lgan tizimlarga qismtizim sifatida bo’linishi 
mumkin. 
Masalan, mobil telefon aslida ekran, klaviatura, korpus, mikrafon, karnay 
va mikrosxemadan iborat. Ammo, telefon bu barcha elementlarning birlashuvidir va 
ushbu elementlar to’plamidan uni to’liq tushinish qiyin (81-rasm). 
81-rasm. Tizim va uning qismtizimlari 
3.
Tizim boshqa tizimlar, ya’ni, uning muhiti bilan o’zaro bog’langan 
bo’lishi mumkin. 
Masalan, mobil telefon foydalanuvchi, relef (signalni uzatish 
uchun), reperator (signal bizilganda), yer va boshqalar bilan bog’langan. Ushbu 
tizimlarning barchasi uning atrof-muhitini tashkil qiladi va ishlab chiqishda hisobga 
olinadi. 

---

227 
S
82-rasm. Tizimning boshqa muhitlar bilan bog’liqligi 
4.
Tizim butun hayotiy sikli davomida ko’rib chiqilishi kerak. 
Masalan, 
mobil telefon loyihalashtiriladi, prototiplanadi, sinovdan o’tkaziladi, tasdiqlanadi, 
ishlab chiqariladi, tarqatiladi, sotiladi, foydalaniladi, ta’mirlanadi va nihoyat qayta 
ishlanadi. Ushbu bosqichlarning barchasi muhim hisoblanadi (va nafaqat 
foydalanish vaqtida emas). 
1
2
3
4
S(1)
S(2)
S(3)
S(4)
83-rasm. Tizimlarning umumiy hayotiy sikli 
5.
Tizim boshqasiga interfeys orqali ulanishi mumkin. Bu esa ulanish 
xususiyatlarini modellashtiradi. 
Masalan, qo’ng’iroq qilganda qulog’imiz telefon 
bilan bevosita aloqada bo’ladi va shuning uchun, ikki tizim (quloq va telefon) 
o’rtasida ulanish mavjud. Biroq, bu yerdagi yashirin interfeys bu – havo. Havoning 
xususiyatlari quloq va telefon o’rtasidagi aloqaga ta’sir qilishi mumkin (masalan, 
shovqin ko’p bo’lgan holda). 
Interfeys
84-rasm. Tizimni boshqa tizimga interfeys orqali bog’lanishi 
6.
Tizimni turli abstraksiya darajalariga ko’rib chiqish mumkin va bu 
faqat tegishli xususiyatlar va xatti-harakatlarni hisobga olishga imkon beradi. 
Masalan, mobil telefon qurilmasini qo’ng’iroq qiluvchi (va boshqa zamonaviy 
funksiyalar) qurilma, bir qancha material va elektron komponentlarning birgalikdagi 

---

228 
tuzilish yoki katta hajmdagi atomlarning to’plami deb hisoblaysizmi? Ushbu 
ko’rinishlarning barchasi haqiqat. Biroq, ular har xil abstraksiya darajasida va 
ularning mosligi kontekstga bog’liq bo’ladi.