О‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi

2.1.7. Bir martali bloknot 
Bir martali bloknot (one time pad) yoki “Vernam shifri” nomi bilan tanilgan 
kriptotizim 
bardoshli
shifrlash algoritmi hisoblanib, tarixda keng foydalanilgan 
bo’lsada, ko’p hollarda amalga oshirishning imkoniyati mavjud bo’lmagan. Uning 
bir martali deb atalishiga asosiy sabab, undagi 
kalitning (bloknotning)
bir marta 
foydalanilishi bo’lib, uni aksariyat hollarda amalga oshirishning imkoni bo’lmaydi. 
Masalan, ushbu shifrlash algoritmi 8 ta simvoldan iborat bo’lgan alfavit bo’lsin. 
Olingan alfavit simvollari va unga mos bo’lgan binar qiymatlar 1 - jadvalda 
keltirilgan [13]. Alifbo simvollari va ularga mos bit qiymatlari barcha uchun ochiq 
va sir saqlanmaydi (ASCII jadvali kabi). 

---

26 
1-jadval 
Belgilar 
E 
H 
I 
K 
L 
R 
S 
T 
Binar 
qiymat 
000 
001 
010 
011 
100 
101 
110 
111 
Faraz qilaylik, biror qonuniy foydalanuvchi A bir martali bloknotdan 
foydalangan holda “HEILHITLER” matnini shifrlab, o’z sherigi B tomonga 
jo’natishi talab etilsin. Ushbu ochiq matnni binar qiymatdagi ko’rinishi quyidagicha 
bo’ladi: 
H 
E 
I 
L 
H 
I 
T 
L 
E 
R 
001 
000 
010 
100 
001 
010 
111 
100 
000 
101 
Bir martali bloknot usulida shifrlashda ochiq matn uzunligiga teng bo’lgan 
tasodifiy tanlangan kalitdan foydalaniladi. Ochiq matnga kalitni XOR amali orqali 
shifrmatn hosil qilinadi (
R – ochiq matn, K – kalit 
va 
S – shifrmatn 
deb belgilansa): 
𝐶𝐶
=
𝑃𝑃⨁𝐾𝐾
. XOR amali (
⨁
) binar amal hisoblanib, quyida keltirilgan: 
0
⨁
0 = 0
 
0
⨁
1 = 1
1
⨁
0 = 1
 
1
⨁
1 = 0
Jadvaldan, 
𝑥𝑥⨁𝑦𝑦⨁𝑦𝑦
=
𝑥𝑥
tenglik o’rinligini ko’ramiz. Shuning uchun bir 
martali parol bilan deshifrlash uchun shifrmatnga kalitni XOR amalida 
bajarilishining o’zi yetarli hisoblanadi: 
𝑃𝑃
=
𝐶𝐶⨁𝐾𝐾
. 
Faraz qilaylik, A tomon jadvaldagi ochiq matn uzunligiga teng bo’lgan 
quyidagi kalitga ega bo’lsin:
111 101 110 101 111 100 000 101 110 000 
A tomon ushbu kalit asosida shifrmatnni quyidagicha hisoblaydi: 
H 
E 
I 
L 
H 
I 
T 
L 
E 
R 
Ochiq matn: 001 000 010 100 001 010 111 100 000 101 
Kalit: 111 101 110 101 111 100 000 101 110 000 
Shifrmatn: 110 101 100 001 110 110 111 001 110 101 

---

27 
S 
R 
L 
H 
H 
H 
T 
H 
S 
R 
A tomonidan jo’natilgan shifrmatn B tomonda bir xil kalitdan foydalanib 
osongina deshifrlanadi: 
S 
R 
L 
H 
H 
H 
T 
H 
S 
R 
Shifrmatn: 110 101 100 001 110 110 111 001 110 101 
Kalit: 111 101 110 101 111 100 000 101 110 000 
Ochiq matn: 001 000 010 100 001 010 111 100 000 101 
H 
E 
I 
L 
H 
I 
T 
L 
E 
R 
Ushbu shifrlash algoritmi uchun quyidagi ikki holatni qarab chiqish muhim: 
faraz qilaylik,
 
A
tomonning dushmani 
M 
A tomon quyidagi kalitdan foydalangan deb biladi: 
101 111 000 101 111 100 000 101 110 000 
Agar 
M 
dushman ushbu kalitni 
B 
tomonga uzata olsa, u holda 
B 
tomon 
shifrmatnni quyidagicha deshifrlaydi: 
S 
R 
L 
H 
H 
H 
T 
H 
S 
R 
Shifrmatn: 110 101 100 001 110 110 111 001 110 101 
“Kalit”: 101 111 000 101 111 100 000 101 110 000 
“Ochiq matn”: 011 010 100 100 001 010 111 100 000 101 
K 
I 
L 
L 
H 
I 
T 
L 
E 
R 
Agar