“Statistika tarmoqlar va sohalar” kafedrasi
Yüklə 187,78 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
5 I BOB . Xalqaro moliyaviy iqtisodiyotning bir shakli sifatida iqtisodiy harajatlarning mohiyati 1.1. Iqtisodiy xarajatlarning ta’rifi Iqtisodiy xarajatlar - bu xalqaro moliyaviy iqtisodiyotning shakli bo'lib, firma yoki korxona to’lashi shart bo’lgan to’lovlar yoki korxona (firma) resurslarini alternativ ishlab chiqarishlarda foydalanishdan korxona o’ziga jalb etish uchun resurslarni yetkazib beruvchilarga to’plashi shart bo’lgan foyda. 2 Iqtisodiy xarajatlarni istalgan natijaga erishish uchun qurbon qilingan yoki voz kechilgan tovarlar va xizmatlarning qiymati sifatida aniqlash mumkin. Ushbu xarajatlar odatda shaxs yoki tashkilot resurslardan boshqa maqsadda emas, balki bir maqsadda foydalanishga qaror qilganda yuzaga keladi. Iqtisodiy xarajatlar odatda ikkita asosiy toifaga bo'linadi: 1) Aniq xarajatlar 2) Yashirin xarajatlar Aniq xarajatlar tovar va xizmatlar ishlab chiqarish bilan bog'liq bo'lgan xarajatlar, masalan, mehnat, materiallar va uskunalar tannarxi. Boshqa tomondan, yashirin xarajatlar - bu tovar va xizmatlar ishlab chiqarish bilan bevosita bog'liq bo'lmagan, masalan, imkoniyat qiymati, imkoniyat qiymati va tashqi ta'sirlar. Iqtisodiy xarajatlar tahlili iqtisodiy nazariya va amaliyotning muhim qismidir. U resurslardan eng samarali foydalanishni aniqlash va eng foydali ishlab chiqarish vositalarini aniqlash uchun ishlatiladi. Iqtisodiy xarajatlar turli ishlab chiqarish usullarini solishtirish va turli siyosat va strategiyalar samaradorligini baholash uchun ham qo'llaniladi. Iqtisodiy xarajatlar, ayniqsa, resurslar kam va ishlab chiqarish tannarxi yuqori bo'lgan rivojlanayotgan mamlakatlarda muhim ahamiyatga ega. Bu mamlakatlarda iqtisodiy xarajatlar eng samarali va tejamkor ishlab chiqarish vositalarini aniqlash va eng foydali ishlab chiqarish vositalarini aniqlash uchun ishlatiladi. Bundan tashqari, iqtisodiy xarajatlar turli siyosat va 2 E.Egamberdiyev.Mikroiqtisodiyot.Darslik.- T.:G’ofur G’ulom nomidagi nashriyot matbaa ijodiy uyi,2005.206 bet. 6 strategiyalarning iqtisodiy o'sish va rivojlanishga ta'siri nuqtai nazaridan samaradorligini baholash uchun ishlatilishi mumkin. Iqtisodiy xarajatlarni misolida bir korxona ishlab chiqarish xarajatlarini ko’rib chiqsak. Bunday to’lovlar yo tashqi yo ichki to’lovlar bo’lishi mumkin. Korxonani o’z hisobidan mehnat resurslari, xamashyo, yoqilg’i,transport xizmatlari, energiya va boshqalar bilan ta’minotchilar foydasiga berilgan pul to’lovlari, ya’ni pul xarajatlari tashqi xarajatlar deb ataladi. Tashqi xarajatlar – shu korxonaga egalik qilmaydigan ta’minlovchi tashkilotlarning resurslari uchun to’lovlardan ham iborat. Ammo korxona bulardan tashqari faqat o’z ixtiyorida bo’lgan ma’lum xil resurslardan ham foydalanishi mumkin. Ma’lumki, resurslar korxonaning o’zinikimi yoki foydalanish uchun olinganmi, bundan qat’iy nazar, ulardan ma’lum usullar bilan foydalanish birmuncha xarajat talab etadi. Resurslardan foydalanish bo’yicha bo’ladigan xarajatlar ichki xarajatalar, ya’ni haq to’lamaydigan xarajatlar deb ataladi. Korxona nuqtai nazaridan resurslarni eng foydali maqsadlarda ishlatish bo’yicha pul xarjatlari uning ichki xarajatlariga teng. Masalan, qandaydir savdo do’koni egasi uni qurish uchun o’z ixtiyoridagi joydan foydalanadi. Bunda u har oylik renta foydasidan voz kichadi, aks holda u bu joyni boshqalarga ijaraga topshirib foyda ko’rishi mumkin edi. Yoki boshqa misol olinsa, xuxusiy korxona rahbari menejmentlik sohasidagi xizmatlarni boshqa firmaga topshirib, o’z ish haqidan voz kechishi mumkin edi. 3 Xulosa qilib aytganda, iqtisodiy xarajatlar xalqaro moliyaviy iqtisodiyotning bir shakli bo'lib, uni istalgan natijaga erishish uchun qurbon qilingan yoki voz kechilgan tovarlar va xizmatlar qiymati sifatida aniqlash mumkin. U resurslardan eng samarali foydalanishni aniqlash, turli ishlab chiqarish usullarini solishtirish, turli siyosat va strategiyalar samaradorligini baholash uchun ishlatiladi. Iqtisodiy 3 E.Egamberdiyev.Mikroiqtisodiyot.Darslik.- T.:G’ofur G’ulom nomidagi nashriyot matbaa ijodiy uyi,2005yil.206 -207 bet. 7 xarajatlar, ayniqsa, resurslar kam va ishlab chiqarish tannarxi yuqori bo'lgan rivojlanayotgan mamlakatlarda muhim ahamiyatga ega. Yüklə 187,78 Kb. Dostları ilə paylaş:
|