Chinor fayzi baland

Birinchi bosqich – zamin yaratilishi 
Dastlabki davrlarda aksariyat soliqlar vaqtinchalik xususiyatga ega 
bo‗lib, ma‘lum vaqt o‗tgandan keyin bekor qilinar yoki yangilari joriy 
etilar edi. Tinimsiz urushlar va tinchlik davrida ham saqlab turiladigan 
armiyalar ta‘minoti katta xarajatlarni talab qilardi. Shu va yuzaga kelgan 
boshqa vaziyatlar soliqlarning davlat daromadlari doimiy hamda 
barqaror manbaiga aylanishiga sabab bo‗ldi. Urush davrida joriy etilgan 
ayrim vaqtinchalik soliqlar bekor qilinmasdan, aksincha soliqlar soni 
oshirib borildi. Bu o‗z-o‗zidan aholining noroziligiga sabab bo‗ldi.
Bu haqda N.I.Turgenev
222
―Aynan soliq 
va moliyaviy tartibsizliklar hammasidan 
ko‗proq qo‗zg‗olonlar, inqiloblar va boshqa 
jamiyat iztiroblariga sabab bo‗lgan‖
 
deya 
bizga eslatadi. Angliyada XIII asrdagi 
Hurriyatlar 
buyuk 
xartiyasi 
va 
parlamentarizmning tug‗ilishi voqealari, 
XIV asrdagi Uot Tayler qo‗zg‗oloni, XVII 
asrdagi ingliz inqilobi kabi soliqlar bilan 
bevosita 
bog‗liq 
bo‗lgan 
voqealarni 
Turgenev fikriga misol sifatida keltirish mumkin. ―Tarixdan ma‘lumki, 
soliqlar, ayniqsa ahmoqona soliq tizimlari niderlandlarni Ispaniyadan, 
shveysariyaliklarni Avstriyadan, frislandlarni Daniyadan va nihoyat 
kazaklarni Polshadan mustaqil bo‗lishiga sabablardan biri bo‗lgan. 
Shuningdek, xalqdan mahoratsiz (tajribasiz) pul yig‗ish Lyuter 
222
Тургенев Н. Опытъ теорiи налоговъ. Санкт-Петербургъ. Типография Н.Греча. 1818 г. С.34. 
Копия pdf в Harvard college library. www.books.google.com.

---

220 
reformatsiyasiga olib kelgan. Moliyaning parokandaligi albatta fransuz 
inqilobiga sabab bo‗lmadi, lekin uning yuz berishini osonlashtirdi va 
uning o‗tishiga sezirlarli ta‘siri o‗tkazdi‖, deb yozgan Turgenev.