Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

(JK 18-moddasi 1-qismi).
JK 18-moddasi 1- va 2-qismlarini
taqqoslovchi tahlildan kelib 
chiqib, xulosa qilish mumkinki, aqli rasolik insonning muhim va ajralmas 
xususiyatlaridan biri bo‘lib, aqli norasolikka nisbatan bir qadar keng va 
ayni paytda ixcham tushuncha hisoblanadi. Aqli raso deb, nafaqat ruhiy 
jihatdan sog‘lom shaxs, qandaydir ruhiy buzilishi bo‘lgan, ammo jinoyat 
sodir etish vaqtida o‘z harakatlarini u yoki bu sharoit yoki holatda ongli va 
to‘g‘ri baholay olish imkoniyatiga ega shaxs ham topilishi mumkin. Bu 
holatda so‘z sud-psixiatriya va sud-tergov amaliyotida bo‘lgan shaxsning 
o‘z jinoiy harakatlarini anglash va ularni boshqarish qobiliyatini 
yo‘qotmaydigan ruhiy kasalliklar va buzilishlar to‘g‘risida boradi. Xatto 
tibbiy mazmunda ham «ruhiy nosog‘lom»ligi tasdiqlangan jinoyat 
241 

---

subyekti aqli raso bo‘lishi mumkin. Bunda so‘z, nafaqat, ruhiyatning 
«chegara» holatlari haqida, balki surunkali kasalliklar haqida boradi, 
aynan: shizofreniya (remissiya holatlarida), epilepsiya (tutqanoqdan oldin) 
va boshqa holatlarda. 
Shu bilan birgalikda, amaliyotda ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan 
shaxsning aqli rasoligiga nisbatan har qanday shubhalar, qachonki, uning 
o‘zini tutishi o‘z-o‘zini boshqarishiga to‘g‘ri kelmasa, tashqi omillarga 
noto‘g‘ri reaksiya va boshqalar, aybsizlik prezumpsiyasi mazmunidan 
kelib chiqib, shu shaxsning foydasiga hal qilinishi kerak. Bu holatlarda 
ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsga nisbatan dastlabki tergovda 
uning ruhiy holatini aniqlash uchun JPK 173-moddasi 1-qismiga ko‘ra, 
majburiy tartibda sud-psixiatriya ekspertizasi o‘tkaziladi. Keyinchalik 
jinoyat sodir etgan shaxsning aqli rasoligi to‘g‘risidagi masalani hal qilish 
sud-psixiatriya xulosasi asosida sud tomonidan O‘zbekiston Respublikasi 
JPK 446-moddasiga ko‘ra amalga oshiriladi. 
Aqli rasolik va aqli norasolikni tartibga soluvchi qonunchilikka ko‘ra, 
bu ikki tushunchalarni ajratib turuvchi formula ikki mezonning majmuidan 
tashkil topib, ulardan biri yuridik mezon, ikkinchisi esa tibbiy mezondir.